Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 26

Að vísu er skipulag baráttunn-
ar gegn áfengisbölinu í molum
og um of til hennar sparað, en
þetta er ekki eina orsök erfið-
leikanna. Við bætist það, að
haldgóða þekkingu á vanda-
málinu skortir tilfinnanlega.
Að sálfræði, læknisfræði og fé-
lagsfræði snúa hliðar, sem
enn eru að nokkru huldar
myrkri. Það er brýn þörf víð-
tækra vísindalegra rannsókna
á orsökum og eðli drykkju-
skapar. Viðfangsefnið er eng-
an veginn einfalt. Það sýnist
því flóknara sem það er betur
skoðað. En með aukinni þekk-
ingu munu möguleikarnir vaxa
til áhrifaríkrar læknismeð-
ferðar. Fyrir þessu hafa er-
lendir fræðimenn nú opin
augu, og þegar er víða unni'ð
að grundvallandi rannsóknum
á þessu sviði.
Ónóg vitneskja
Það háir einnig baráttunni,
að menn þekkja ekki nægilega
vel umfang vandamálsins. Eng-
inn veit til neinnar hlítar, hve
stórfelldar fórnir þjóðin fær-
Sigurjón Björnsson:
AFENGIS-
VANDAMÁL Á
Um fá mál hefur meira ver-
ið ritað og rætt en áfengis-
vandamálið. Og ekki hefur
heldur skort á aðgerðir aðrar:
Efnt hefur verið til samtaka,
skipaðar nefndir og ráð, gerð-
ar samþykktir, samin lög og
reglugerðir, haldnir fundir o. fl.
o. fl. Allar götur síðan fyrir
aldamót hafa menn barizt af
vígamóði gegn áfengisbölinu.
Og hvert er þá orðið okkar
starf? Hvernig má það vera,
að enn þann dag í dag skuli
þetta vandamál vera jafn
óleyst og það var fyrir meira
en hálfri öld? Er það þá svona
miklum mun torveldara við-
ureignar en öll önnur vanda-
mál, sem við höfum átt við
að glíma? Er það torleystara
en sjálfstæðismál þjóðarinnar
var? Illvígara en landhelgis-
stríðið? Meiri vágestur en
berklarnir? Svo mætti ætla, því
að á sama tíma og við höfum
sigrað í fyrrgreindum styrjöld-
um, hefur engu lagi verið kom-
ið á Bakkus kóng.
Þetta einstaka árangursleysi
ir vegna áfengisneyzlunnar í
landinu. Vinnustundir glatast,
vinnuafköst minnka og vinnu-
gæði spillast. Slys verða á
mönnum með lemstrun eða
dauða og eignir skemmast.
Lögbrot allskonar eru framin
og glæpir. Uppeldi barna spill-
ist, og geðræn og líkamleg
heilsa heimilisfólks er í veði.
Fjöldi manna er bundinn við
réttarstörf, löggæzlu, heil-
brigðisþjónustu og við sölu
og veitingu áfengis. í stuttu
máli sagt, óhemju verðmætum
er fórnað á altari óreglunnar
— en hve miklum? Það veit
enginn, og því er gagnger at-
hugun á þessari hlið málsins
einnig brýn. Sem nákvæmust
skýrslugerð þarf að fara fram.
Með slíkum skýrslum fá þeir,
sem baráttuna heyja, gott
vopn í hendur. Hlutlæg
fræðsla, sem byggð er á þekk-
ingu, er ómissandi í viðleitn-
inni til að breyta almennings-
álitinu í heilbrigt horf, og fátt
örvar valdhafa meir til átaka
en sterkt almenningsálit.
Alfreð Gíslason.
ÍSLANDI
gefur vissulega tilefni til þess
að líta yfir farinn veg og hug-
leiða í hverju baráttan gegn
áfengisbölinu hefur verið fólg-
in og íhuga, hvort greina megi
skekkjur og mistök, sem hindr-
að hafi tilætlaðan árangur.
Eitt hefur gengið sem rauð-
ur þráður um alla baráttu
gegn áfengisbölinu: að líta á
áfengið sjálft sem orsök allrar
ógæfu. Menn hafa ekki þreytzt
á að lýsa því í sterkum litum
og völdu orðskrúði, hve áfeng-
ir drykkir væru voðalegir og
skaðvænlegir. Og þá hlutu
menn að álykta sem svo: Reyn-
um að reka þennan illa fjanda
af höndum okkar, bannfæra
hann. Komum með öllum ráð-
um í veg fyrir, að þjóðin neyti
þessara skaðlegu drykkj a — og
takist það, eru öll vandamál
áfengisneyzlu leyst.
Líklegt er, að megnið af
baráttunni gegn áfengisbölinu
geti fallið undir þessa formúlu.
A. m. k. hefur óhemjumikil
vinna og orka runnið í þeim
farvegi.
Það er ekkert smáræði sem
menn hafa útmálað skaðsemi
áfengis i því skyni að fæla fólk
frá neyzlu þess, vekja hræðslu,
andstyggð og viðbjóð. Hvatn-
ingu hefur heldur ekki skort.
Vinsælt hvatningarorð er að
brýna fyrir unglingum að taka
aldrei fyrsta staupið. Enn hef-
ur mikið kapp verið lagt á að
setja lög og reglur, sem hindra
frjálsa notkun áfengra
drykkja. Róttækast af því tagi
voru bannlögin frægu, sem
lögðu bann við því, að áfengi
væri flutt til landsins og selt
þar. Ýmis önnur lagafyrirmæli
hafa verið sett svo sem kunn-
ugt er. T. d. lög um að ríkis-
valdið eitt geti verzlað með
áfengi og að fjöldi sölubúða sé
takmarkaður. Lög um að fólk
innan 21 árs megi ekki kaupa
áfengi né heldur neyta þess á
veitingastöðum. Lög um, að
áfengissala á veitingahúsum sé
háð leyfi yfirvalda o. s. frv.
Það fer því varla langt fjarri
sanni, að aðaláherzlan hefur
verið lögð á, að torvelda mann-
inum að ná til áfengisins, af
því að áfengir drykkir eru tald-
ir skaðlegir. Og aðferðirnar
hafa verið boð, bönn, hótanir,
sektir, hvatningar og sefjunar-
blandinn áróður, og svo sem til
bragðbætis hefur þetta einatt
verið kryddað með guðræki-
legum prédikunum og siðferði-
legum umvöndunum.
Öll væri þessi viðleitni ágæt,
ef hún hefði skilað sæmilegum
arði. En svo er ekki, því að
enn tölum við um áfengisböl
og áfengisvandamál. Ber þá
ekki að líta svo á, að menn
hafi leiðzt á villugötur, og
varla seinna vænna að reyna
að snúa á réttari braut?
Vissulega er það rétt, að
áfengi sé þeim skaðlegt, sem
ekki kunna með það að fara.
En áfengir drykkir eru síður
en svo einir um það. Skyldi það
ekki verða æðimargt í nútíma
þjóðfélagi, ef upp yrði talið,
sem skaðlegt er óvaningum eða
þroskalitlu fólki? Og myndi
ekki það þjóðlíf verða harla
fáskrúðugt, þar sem allt slíkt
væri útlægt gert? Það dettur
heldur engum í hug að fara þá
leið. Á hinn bóginn er reynt
að ala manninn svo upp, að
hann læri að notfæra sér það
sem umhverfis er, án þess að
bíða tjón af. Jafnvel má til
sanns vegar færa, að siðmennt-
un þjóðar sé í því fólgin að
öðrum þræði að kunna að
notfæra sér gæði lífsins sér
til gagns og gleði.
Nú þykist ég heyra mótbáru:
Áfengið hefur sérstöðu. í fyrsta
lagi er það gagnslaust. í öðru
lagi er það vandmeðfarnara
en flest annað. Og í þriðja lagi
leiðir af því almennt og víð-
tækt böl, siðferðilega, heilsu-
farslega og fjárhagslega. Ekki
er ég viss um, að þessi marg-
umtalaða sérstaða áfengra
drykkja sé eins mikil og oft
er látið í veðri vaka. En látum
það liggja á milli hluta, því að
röksemdir sem þessar hagga
hvort sem er ekki því, að íhug-
unarvert er, hvort ekki er rétt-
ara að beina augunum að
manninum, sem áfengis neyt-
ir. fremur en að áfenginu. Ver-
ið getur, að villan hafi einmitt
verið fólgin í því, að öll áherzl-
an hefur verið lögð á drykk-
inn, en neytandinn hefur
meira eða minna gleymzt.
Ef við fylgjum þessum þræði
hugsunar, verður líklega fyrst
fyrir að velta því fyrir sér,
hvers vegna fólk sæki svo mjög
í að hafa áfengi um hönd.
Svarið er eflaust einfalt: til
þess að gleðjast, til þess að
auka á vellíðan sína. Á flesta
hefur áfengi þau áhrif, að þeir
verða hýrari og léttari í skapi.
Það lífgar samræður manna,
losar tilfinningalífið úr höml-
um og eykur hugmyndaflugið.
En til þess að áfengi hafi þessi
áhrif og ekki önnur, er óhjá-
kvæmilegt, að sá sem neytir
þess sé vel þroskaður bæði sál-
rænt séð og siðferðilega, og til-
finningalíf hans þarf að vera
í nokkuð góðu jafnvægi. Skorti
menn eitthvað að ráði í þessu
efni, er ekkert líklegra en að
þeir kunni sér ekki hóf í
drykkjunni og að viðbrögð
þeirra verði önnur og miklum
mun óeðlilegri og óskemmti-
legri.
Það er varla vafa undirorpið,
að viðbrögð manna við áfengis-
neyzlu og drykkjusiðir almennt
fara eftir andlegum þroska
þeirra og jafnvægi. Þau við-
brögð sýna betur en margt
annað, hvort sálarlíf manns-
ins starfar eðlilega. Þess vegna
er sú staðreynd, að þjóð búi við
áfengisvandamál, jafngild
hinni, að mikill hluti þjóðar-
innar sé andlega vanþroska og
tilfinningalíf hans þvingað og
óstöðugt. Slíkt verður vita-
skuld ekki læknað með því að
bannfæra áfengið. Með því
móti er aðeins numinn á brott
sá hvati, sem sýnir veilurnar í
stækkunargleri, en sjálf mein-
semdin er látin ósnert. Jafn
haldlaust er að taka mið af
því hvernig heilbrigður maður
neytir áfengis og brýna fyrir
mönnum að „drekka í hófi“.
Eftir þeirri hvatningu geta
ekki farið aðrir en þeir, sem
þannig eru búnir andlega, að
26