Samvinnan - 01.10.1970, Qupperneq 31

IV.
Það má segia, að við uophaf
síðara heimsstríðsins hefjist sú
þróun í íslenzkum þjóðmálum,
sem leitt hefur til aukinnar
andstöðu þessara hreyfinga.
Hinum harðskeyttu baráttu-
mönnum kommúnista óx mjög
fiskur um hrygg á fjórða ára-
tugnum og tókst í samvinnu
við íhaldið að sundra verka-
lýðshreyfingunni og auka á
erfiðleikana í samskiptum
verkalýðs og samvinnumanna.
f kringum kaupfélagsskapinn
í Reykjavík urðu einnig mikil
pólitísk átök, sem ollu því að
gagnkvæmt traust og skilning-
ur milli KRON og Sambands-
ins voru lengi vel ekki fyrir
hendi.
í lok fjórða áratugsins hófst
til vegs sambræðslustjórna-
kerfið, sem síðan hefur óslitið
verið við lýði. Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur allt frá kjördæma-
breytingunni 1942, ef aðeins
eru undanskilin vinstristjórn-
arárin, verið sá aðiiinn, sem
hefur getað valið sér sam-
starfsaðila af vinstrivængnum,
einn eða fleiri eftir atvikum.
Valdhafar vinstriflokkanna
hafa því æ síðan verið á póli-
tísku uppboði. Afleiðing þessa
kerfis er m. a. málamiðlunar-
komplexinn, baktjaldamakkið
og meiningarleysið í stjórnmál-
unum.
Og síðast en ekki sízt skal
talin sú gífurlega brevting sem
verður á lífshögum íslendinga
eftir kreppuárin og hin mikla
röskun í þjóðlífinu vegna bú-
setubreytinga. Fyrst kemur til
sú mikla tækni- og umbylting
atvinnuveganna, sem vegna
óvenjulegs dugnaðar fólksins
skapaði stórfelldan þjóðarauð
á skömmum tíma. Einnig urðu
ýmsir aðrir atburðir, svo sem
stríðið og setuliðsframkvæmd-
ir, til að stórauka afkomu-
möguleika fólks. Við hin auknu
Askorun til reykvislcra verkamanna í marz 1913, þegar danski verktakinn við hajnargerðina aetlaði að lengja vinnutím-
ann án hœkkaðs kaups.
feim sem vinna eöa ætla að vinna við
hafnargerð Reykjavíkur
haía verið settir þeir kostir, að vinna almennt
írá kl. 6 árd. til kl. 8 síðd., eða verða aí vinnunni ella.
Verkmannafélagið Dagsbrún
hefur komiö sér saman viö alla helstu vmnuveitendur bæjarins,
um það, að almennur vinnudag-ur sé frá kl 6 árd. til kl. 6 síðd ,
og vinna þar framyfir só talin aukavinna og- borguð betur.
Útlendingur sá, sem hafnarvinnunni stýrir,
ætlar að kúga íslenska verkamenn
til þess að samþykkja 12 tíma vinnudag, en landar hans, af verk-
mannaflokki, berjast fyrir þvi allir, að lögleiða 8-stunda vinnudag.
Þetta kúgunarboð mundi enginn maður komast fram með
1 nokkru siðuðu landi.
Ætlið þið, verkamenn í Reykjayík, að brennimerkja ykkur sem
skræhngja? Við verkamenn í höfuðstað landsins skulum ekki láta
það ásannast, að þessi útlendi vinnuveitandi stjórni vinnutíma
vorum, heldur skulu það vera vor einkunnarorð:
fað eru viö. verkamenn, sem ráðum.
Þeir sem vilja hag og heið.ur íslenskra verkamanna, verða að
neita þessu boði, allir sem einn. Þeir sem ganga að kúgunar-
kjörunum, setja blett á nöfn sín og verkmannastétt bæjarins
1 heild sinni, sem seint verður afmáður.
cJKargir verfiamenn.
fjárráð virðist almenningur
hafa mjög fjarlægzt félagslega
hugsun. Lífsþægindakapp-
hlaupið verður meginmarkmið
fólksins, en í því felst að eign-
ast hús, bíl og öll möguleg
heimilisbægindi, sem er í sjálfu
sér eðlilegt. En allt annað
gleymdist. Þjóðmálaumræða
féll niður. Stjórnmálabaráttan
einkenndist af þrefi um verð-
bólgu og efnahagsvanda. Eðlis-
brevting varð á flokkum og fé-
lagshreyfingum. Þátttaka
fjöldans dvínaði. Foringjarnir
festust í sessi.
V.
Samvinnuhreyfingin hefur á
síðustu áratugum aukið mjög
umsvif sín, og ekki sízt Sam-
bandið sjálft. Það hefur ráðizt
í stórfelldar framkvæmdir, t. d.
í iðnaði og rekstri kaupskipa,
og komið á fót í óformlegum
tengslum við sjálft sig olíusölu
og tryggingastarfsemi, svo eitt-
hvað sé nefnt. Sambandlð fór
á sínum tíma ekki heidur var-
hluta af hinni pólitísku út-
hlutunarstarfsemi helminga-
skiptaára íhaids og framsókn-
ar með margháttaðri fyrir-
greiðslu. Á meðan Sambandið
siálft hefur eflzt, hafa kaup-
félögin aftur á móti, mörg hver
alltof smá, átt í ýmsum rekstr-
arerfiðleikum. Þau hafa í neyð
tekið að sér í vaxandi mæli ný
hlutverk, sem oft hafa vaxið
þeim yfir höfuð: að vera at-
vinnuleg forsjá heilla byggðar-
laga með rekstri fiskvinnslu og
útgerðar.
Sambandið hefur þannig
orðið miðstöð framkvæmda og
fjármála, sem fært hefur for-
stjóra og framkvæmdastjórum
þess í hendur raunverulegt al-
ræðisvald í hreyfingunni. Á
sama tíma hefur vlrkni og
þátttaka hins almenna félags-
manns í kaupfélögunum farið
minnkandi þótt víða út um
land séu kaupfélögin enn lif-
andi vettvangur félagshvggju-
fólks, þar sem á deildarfundi
mæta oft menn frá öllum
heimilum byggðariagsins. En
begar á aðalfund Sambandsins
kemur, eru það ekki hinir
kjörnu fulltrúar, heldur fram-
kvæmdaaðilar Sambandsins,
sem marka allar meginlínur.
Það eru þeir, sem í reynd ráða
viðhorfum, viðfangsefnum og
markmiðum samvinnuhreyf-
ingarinnar á íslandi.
Frumkvöðlar samvinnustefn-
unnar skildu glöggt gildi
fræðslu- og menningarstarfs,
enda hefur það ætíð skipað
veglegt rúm í samvinnustarf-
inu. Þótt ýmsir þættir fræðslu-
starfsins í dag rísi hátt, svo
29