Samvinnan - 01.12.1972, Qupperneq 20

Dr. Finnbóíji Guðmundsson
Manfreð Vilhjálmsson og
Þorvaldur S. Þorvaldsson
Dr. Finnbogi Guðmundsson:
Þjóðarbókhlaðan
Erindi flutt á öðrum landsfundi bókavarða 8. september 1972
(hér birt með örfáum breytingum)
í erindi því um íslenzk rannsóknar-
bókasöfn, er ég flutti á fyrsta landsfundi
bókavarða fyrir tveimur árum, vék ég i
lokin stuttlega að hinni fyrirhuguðu
þjóðarbókhlöðu og sagði þá m. a.:
„Þótt freistandi væri að setja á langa
tölu um það, hvernig vér hugsum oss
hið nýja hús i stórum dráttum, verður
það ekki gert að sinni. Það eitt skal
sagt, að vér, sem að því máli vinnum
bæði frá Landsbókasafni og Háskólan-
um og eigum um það ágætt samstarf,
munum reyna að haga svo til í hvi-
vetna, að safnið geti orðið sú miðstöð
og sá aflgjafi, sem því er ætlað að
verða.“
Ég held, að það sé ekki úr vegi að
verja þeim tíma, sem mér er hér ætl-
aður, til þess að skýra frá aðdraganda
og gangi þessa bókhlöðumáls og lýsa
síðan að nokkru bókhlöðunni, eins og
vér hugsum oss hana á þessu stigi. Svo
sem að líkum lætur, verður að stikla á
mjög stóru, og tekið skal fram þegar í
upphafi, að ég mun leiða hjá mér þau
átök, sem orðið hafa um þetta mál. Það
hefur haft sinn gang þrátt fyrir þau og
nú ekki annar vænni en taka þeim mun
rösklegar til óspilltra málanna.
Ég hverf þá fyrst nokkuð aftur í tím-
ann og tek til við árið 1956, þótt bók-
hlöðumálið eigi sér að vísu enn lengri
aðdraganda.
Tildrög
Hinn 11. september skipaði dr. Gylfi
Þ. Gíslason, þáverandi menntamálaráð-
herra, fimm manna nefnd til þess að
athuga, „hvort fjárhagslega og skipu-
lagslega muni eigi hagkvæmt að sam-
eina Háskólabókasafnið og Landsbóka-
safn að einhverju eða öllu leyti, þannig
að Háskólabókasafn yrði framvegis hand-
bókasafn fyrir Háskólann, en Landsbóka-
safn tæki við öðrum hlutverkum þess“.
í nefndinni áttu sæti Þorkell Jóhannes-
son háskólarelj.tor og fyrrum landsbóka-
vörður formaður, Birgir Thorlaeius ráðu-
neytisstjóri, Bjarni Vilhjálmsson cand.
mag., Björn Sigfússon háskólabókavörð-
ur og Pinnur Sigmundsson landsbóka-
vörður.
Nefndarformaður lýsxti þegar í upphafi
„þeirri skoðun sinni, ,að hann teldi
skipulagslega óheppilegt og fjárhagslega
óhagstætt, að hér væri haltiið uppi tveim-
ur vísindalegum bókasöfniun, er hefðu,
svo sem verið hefur til þetisa, litla sem
enga samvinnu sín á milli“, og ennfrem-
ur, að ekki væri „unnt að l’eysa bóka-
þörf Háskólans í heild sinni með sam-
einingu við Landsbókasafnið á viðun-
andi hátt og til frambúðar með öðru
móti en því að reisa nýtt saf.nhús fyrir
Landsbókasafnið í næsta nágrenní við
háskólabygginguna. Að þessu bæri því
að stefna og flýta þessu máli sem allra
mest“, eins og segir í áliti bókasal’ns-
nefndarinnar, dags. 11. janúar 1957.
Þegar um það var rætt, að finna hent-
ugan stað fyrir nýtt safnhús í nágrenni
Háskólans, studdist nefndin að nokkru
við athuganir nefndar, er Bjarni Bene-
diktsson hafði skipað í menntamála-
ráðherratíð sinni til að kanna, hversu
dýrmætustu bækur og handrit Lands-
bókasafnsins yrðu trygg ilegast geymd, og
taldi sú nefnd, að hepf úlegast mundi að
gera það í sambandi við nýja safnhús-
byggingu.
í framhaldi af ti) lögum bókasafns-
nefndarinnar var að forgöngu mennta-
málaráðherra sarnþyikkt á alþingi 29.
mai 1957 svob.'ljóðandl þingsályktunartil-
laga:
Alþingi ályktar:
1. að sameina beri Háskólabókasafn
Landsbókasafni eins fljótt og unnt
er á næstu árum, þannig að Lands-
bókasafn verði aðalsafn, en i Há-
skólabókasafni sé sá þáttur starf-
seminnar, sem miðast við handbóka-
og námsþarfir stúdenta og kennslu-
undirbúning og rannsóknir kennara;
2. að fela rikisstjórninni að gera nauö-
synlegar ráðstafanir í þessa átt;
3. að nú þegar verði svo náið samstarf
upp tekið milli Landsbókasafns og
Háskólabókasafns sem við verður
komið að áliti forráðamanna þeirra
og hliðsjón höfð af væntanlegri
sameining safnanna.
í júni 1966 skipaði menntamálaráð-
herra enn nefnd „til að athuga, hversu
málum vísindalegra bókasafna verði
skipað hér á landi til frambúðar, þ. á m.
um tengsl Háskólabókasafns og Lands-
bókasafns". í nefndinni áttu sæti Björn
Sigfússon háskólabókavörður, Finnbogi
Guðmundsson landsbókavörður og Birgir
Thorlacius ráðuneytisstjóri, sem var for-
maður nefndarinnar. Nefndin skilaði
áliti síðla sumars 1966 og mælti ein-
dregið með því, að þingsályktunartillögu
um sameining safnanna frá 1957 yrði
framfylgt og bókasafnshús reist í næsta
nágrenni við Háskólann.
Hinn 24. sept. 1966 skipaði mennta-
í nálaráðherra svokallaða háskólanefnd
„til þess að semja áætlun um þróun
Háskóla íslands á næstu tuttugu árum“.
í skýrslu nefndarinnar, sem birt var í
september 1969, segir m. a. svo um bóka-
saf:asmál: „Háskólanefnd tekur eindregið
und'ir þær hugmyndir, sem fram hafa
koniið, um nauðsyn þess að tengja sam-
an cftir þvi sem auðið er Landsbókasafn
og Háskólabókasafn. Verður afl þeirra
:safna sameinaðra ólíkt meira en tveggja
lítilla safna og vanmegnugra.“ (73. bls.).
— Er hér í rauninni lýst tilgangi hinna
mýju laga um Landsbókasafn íslands,
er samþykkt voru vorið 1969, að því er
tekur til þeirrar sameiningar kraftanna,
sein stefnt er að.
Ýmsir aðilar utan safnanna létu um
I læssar mundir málefni þeirra til sín
t siika, svo sem Félag íslenzkra fræða,
f aHtrúaráð Bandalags háskólamanna o.
fL, ETmræður um þau á alþingi síðla árs
12