Samvinnan - 01.03.1986, Side 58

Leiðin til
Hvíta hússins
Ungur háskólamaður og verðandi forseti
Bandaríkjanna.
rétt til frjáls vals, statt og stöðugt, um
meðferð máls þess. . . Einokunin
mikla hérlendis er einokun peninga.
Meðan hún varir, njótum við ekki
lengur hins gamla valfrelsis okkar, og
atorka og framtak einstaklinga segja
ekki lengur til sín. . . Þjóðlegur vöxtur
og allt athafnalíf okkar eru þess vegna
í höndum fáeinna manna. . . og sakir
eigin annmarka hljóta þeir að lama og
drepa í dróma eiginlegt efnahagslegt
frelsi. . . Við stefnum að því að halda
uppi frjálsum stjórnarháttum og
frjálsu atvinnulífi. . . En Bandaríkin
standa frammi fyrir ískyggilegum
vanda. . . ekki af völdum einstakra
samsteypna, - af þeim stafar öllum
löndum hætta; - hin ískyggilega hætta
er samsteypa samsteypanna, hin
ískyggilega hætta er sú, að sami hópur
manna ráði fyrir keðju banka, sam-
felldum járnbrautum, víðfeðma at-
vinnufyrirtækjum, mikilli náma-
vinnslu, stórum vatnsveitum, sem
spanna náttúruleg (upptök og upp-
sprettur) vatns í landi þessu. og að sá
hópur fléttist saman í stjórnum eins
fyrirtækisins af öðru og myndi öflugri
hagsmunahóp en nokkurn annan, sem
hugsast getur í Bandaríkjunum. . .
Það, sem við þurfum að gera. . . er að
rekja sundur þætti þessa tröllaukna
hagsmunasamfélags . . . og mjúkum,
en traustum, höndum, að kippa þeim
út. . . og í hverju einu landi er hætt
við, að þessir sérlegu hagsmunahópar
haldi einir saman og að almannahags
verði ekki gætt gagnvart þeim. Það er
hlutverk ríkisstjórnar að halda á hags-
munum almennings gagnvart sérleg-
um hagsmunum/'^
• Kjörinn í 46. atkvæðagreiðslu
í keppninni um framboð demókrata í
forsetakosningunum 1912 hafði Wil-
son í mörg horn að líta. Flokkur
þeirra starfaði í ríkjunum öllum og
greip inn á flest svið þjóðlífsins, og var
reipdráttur á milli landshluta. Þegar
tollar og verðlagsmál voru annars
vegar, fór hagur atvinnuvega ekki
ávallt saman, akuryrkju í miðvestur-
ríkjunum, iðnaðar í austurríkjunum
eða baðmullarræktar í suðurríkjun-
um, þar sem flokkurinn stóð dýpstum
rótum. í stórborgum í austurríkjunum
tóku samtök flokksins fátæka innflytj-
endur upp á arma sína og greiddu götu
þeirra, en væntu á móti stuönings
þeirra gegnum þykkt og þunnt. Utan
borganna, ekki síst í New York, voru
flokksfélögin af öðrum toga. Ýmis
mál skiptu flokknum upp landshorna
á milli, um þessar mundir uppsetning
miðbankakerfis, landfriðun og jafnvel
hömlur á auðhringum.
Bryan og Wilson höfðu átt fyrsta
fund sinn í Princeton í apríl 1910.
Flöfðu þessi tveir presbyterar rætt
flest annað en stjórnmál og skipst á
pólitískum skopsögum, sem þeir
sögðu flestum betur. Á samstarfi
þeirra varð þó bið. í Commencer
snemma árs 1912 sagði Bryan „pólitísk-
an styrk Wilsons vera í réttu hlutfalli
við tiltrú manna á sinnaskiptum þeim,
sem hann hefði tekið.“2n
í árslok 1911 þótti Wilson líklegast-
ur til að hreppa framboð demókrata,
en fyrri hluta árs 1912 mætti hann
snörpum andbyr. í miðvesturríkjun-
um fann hann ekki jafn góðan
hljómgrunn sem Champ Clark, forseti
fulltrúadeildarinnar, og í suðurríkjun-
um var jafnt á með honum komið og
Underwood, formanni allsherjar-
nefndar Þjóðþingsins. New York
studdi J. Harmon dómara. í blöðum
sínum sendi William Hearst honum
kaldar kveðjur: „Að mínu viti er hann
einskær pólitískur héri, sem tyllt hefur
sér á þúfu tækifæra sinna með sperrt
eyru, þandar nasir og leggur hlustir
við hverju hljóði og þefar uppi hverja
angan, tilbúinn að stökkva hvert sem
er.“21
Landsfundur demókrata kom sam-
an í Baltimore 27. júní 1912, og sátu
hann 1088 fulltrúar. í fyrstu atkvæða-
greiðslu fékk Clark flest atkvæði,
440'/2, en Wilson næstflest 324. „Þegar
fulltrúarnir komu saman að kvöldi 28.
júní, hafði upp verið fylkt til komandi
átaka. . . Litlar breytingar urðu í
fyrstu níu atkvæðagreiðslunum. . .
Stuðningsmenn Wilsons vissu að loka-
atlaga var í vændum. Þeir bjuggust
við, að hinir 90 fulltrúar New York
mundu ganga til liðs við Clark í þriðju
eða fjórðu atkvæðagreiðslu. . . Sá
tilflutningur varð í hinni tíundu.. . .
Ruddust þá fulltrúar hver um annan
þveran til Clarks, því að fulltrúarnir
frá New York höfðu aukið atkvæði
hans upp í 556, meira en helming
atkvæða á landsfundinum. . . Frá 1844
hafði engum demókrata með meiri-
hluta fulltrúa að baki sér misheppnast
að ná tilskildum tveggja þriðju hluta
atkvæða meirihluta.1'22 Stuðnings-
menn Underwoods sátu þó við sinn
keip og orð fór á milli þeirra Wilsons.
Fyrir fjórtándu atkvæðagreiðsluna
kvaddi Bryan sér hljóðs: „Ég hverf frá
stuðningi við Clark, meðan honum
eru talin atkvæði frá New York. . . Ég
greiði þeim atkvæði, sem Nebraska
telur næstan koma, Wilson ríkis-
stjóra.“23 Skipti yfirlýsing hans sköp-
um á landsfundinum, og var Wilson
loks kjörinn frambjóðandi demókrata
í forsetakosningunum í fertugustu og
sjöttu atkvæðagreiðslu.
58