Andvari - 01.01.1997, Qupperneq 25

andvari
JÓN HELGASON
23
Þetta er efni fyrra bindis, samtals 654 blaðsíður. En í seinna bindi eru
prentaðir viðaukar sem hefur verið stráð hingað og þangað í sum
handrit sögunnar, og að síðustu er öllum handritum hennar lýst og
gerð grein fyrir aldri þeirra, ferli og skyldleika, eftir því sem vitað
verður. Hvatamaður þessarar útgáfu og sá sem kom henni af stað var
nytmennið Oscar Albert Johnsen, sem áður er getið. Hann réð því
að lesbrigði voru ekki tilfærð úr þeim handritum sem voru með íauk-
um við texta Snorra. Jón fór þó ekki algerlega eftir fyrirmælum hans
um þetta efni og tilfærir víða leshætti þessara handrita. Pessi aðferð
rýrir á engan hátt notagildi útgáfunnar til að komast að sem upphaf-
legustum texta, og það hefur Jón gengið úr skugga um áður en hann
samþykkti að taka ekki lesbrigði úr þessum handritum, en hins vegar
er mein að því að hafa ekki leshætti allra handrita tiltæka þegar
reynt er að komast að skyldleika yngri verka við einstök handrit sög-
unnar. Ég hef sjálfur oft þurft að grípa til þessarar útgáfu og hef
reyndar borið stutta kafla úr henni saman við handrit, en ekki hef ég
rekist á eina einustu villu. En að sjálfsögðu er dálítið meira vitað um
sum handrit sögunnar núna en þegar Jón var að fást við þau.
Olafs saga helga hin sérstaka er eitt merkasta verk íslenskra
miðaldabókmennta. Meginhluti hennar er samhljóða Ólafs sögu
helga í Heimskringlu, og lengi vel töldu fræðimenn, þar á meðal
Finnur Jónsson, að hún væri yngra verk en Heimskringla. Það vanda-
mál tók Sigurður Nordal fyrir í doktorsritgerð sinni, Om Olaf den
helliges saga, Kh. 1914, og sýndi fram á með þeim rökum, að jafnvel
Finnur Jónsson lét sannfærast, að Ólafs sögu hina sérstöku hefði
Snorri Sturluson samið áður en hann samdi Heimskringlu. En til að
komast sem næst óbrjáluðum frumtexta Snorra Sturlusonar verður
hvorttveggja að vera til: vísindaleg textaútgáfa af Heimskringlu og
önnur af Ólafs sögu helga hinni sérstöku. Þetta er megintilgangurinn
með vísindalegum textaútgáfum fornra rita sem einungis eru varð-
veitt í misgömlum og misgóðum eftirritum, en annað sem vinnst við
þessar útgáfur er að af þeim má ráða hvernig skrifarar handrita
unnu, stundum, þegar vel vill til, hvar þeir unnu, og hvað það er sem
helst ræður því að textar breytast í uppskriftum. Um þessi atriði er
útgáfa Jóns Helgasonar á Ólafs sögu helga hrein fróðleiksnáma, og
þótt hann hefði aldrei gert annað en ganga frá útgáfu þessarar sögu
mundi honum verða skipað í flokk þeirra manna sem mest gagn hafa
unnið íslenskum fræðum.