Andvari - 01.01.1954, Blaðsíða 53

ANDVARI
Tímatal í jarðsögunni
49
sniðum, rekja útbreiðslu þeirra, grófleika og þykkt og finna með
því, úr hvaða eldstöðvum þau eru, og reyna síðan að ákvarða sem
nánast aldur þeirra með hjálp sögulegra heimilda, ef urn gos
eftir landnámsöld er að ræða, eða á annan hátt, svo sem út frá
legu þeirra í jarðvegi, afstöðu þeirra til lurkalaga í mómýrum
o. s. frv.
Svörtu lögin eru miklu fleiri en þau hvítu, líklega 100 sinn-
um fleiri, en þau hafa yfirleitt minni útbreiðslu, og þar eð auð-
veldara er að rekja hvítu lögin í jarðvegssniðum, hef ég hingað
til einkum lagt áherzlu á að rekja þau. Þó eru nokkur svört lög
þegar ákvörðuð með öryggi í jarðvegssniðum. Þar á meðal eru
frá sögulegum tíma aska úr Kötlu 1918, Heklu 1845, Lakagíg-
um 1783, Heklu 1766, Víti í Kröflu 1725, Öræfajökli 1727,
Kötlu 1721, Heklu 1693. Eru sum þessara laga mjög útbreidd,
svo sem Kötlulagið frá 1918 og Hekluaskan frá 1693, svo og
askan úr Skaftáreldum, sem þó er minni en vænta mætti sam-
kvæmt lýsingum af gosinu.
Helztu ljósu lögin, sem mér er kunnugt urn, eru eftirfarandi,
talin eftir hækkandi aldri:
Öskjuaskan frá 1875. Hún er efsta ljósa lagið í jarðvegssnið-
um Austurlands, frá Jökuldalsheiði suður í Berufjörð.
Aska úr gosi Öræfajökuls um 1360, því mikla gosi, er eyddi
Litlahérað. Þetta mun vera mesta öskulagið, sem myndazt hefur
hér á landi, síðan sögur hófust, verður rakið frá Kúðafljóti austur
og norður á Hólsfjöll, og er á þessu svæði efsta ljósa lagið, nema
þar sem Öskjulagið er að finna.
Næst að aldri er það Ijósa öskulag, er lagðist yfir byggð í
Þjórsárdal og á Hrunamannaafrétt og yfir býli eða sel við Hvítár-
vatn. Þetta ljósa lag töldum við Hákon lengi vel vera frá Heklu-
gosinu 1300, en veigamikil rök hníga að því, að það sé frá
fyrsta Heklugosinu síðan sögur hófust, gosinu 1104. Milli Heklu
og Búrfells er þetta lag yfir hálfan metra á þykkt, og mun gosið
líklega hafa verið hið mesta öskugos hérlendis, eftir að sögur
hófust, annað en Öræfajökulsgosið 1362. Þetta lag kalla ég nú
4