Andvari - 01.01.1954, Blaðsíða 40

36
Sigurður Þórarinsson
ANDVARI
Sænski jarðfræðingurinn Gerard De Geer gat sér heimsfrægð
um síðustu aldamót fyrir tímatal það, sem hann byggði á s.k.
hvarfleir, sem myndaðist af framburði jökulvatna, er ísa síðasta
jökulskeiðs leysti af Skandinavíu. De Geer var aðeins tvítugur
að aldri, er ltann árið 1878 skýrði fyrstur manna myndun þessa
hvarfleirs og sýndi fram á, að lagskipting hvarfleirsins orsakast
af því, að jökulárnar báru fram grófara efni á sumrum, er þær
voru vatnsmiklar, en á vetrum, og skiptast því á gróf lög og fín
lög í seti ánna, cn hvarf samanstendur af einu grófu sumarlagi
og einu fínu vetrarlagi, og myndast því eitt hvarf ár hvert. Á
hverju ári lagðist eitt hvarf ofan á þau, er fyrir voru, og þar
eð jökuljaðarinn færðist með hverju ári nokkra tugi metra norð-
ur á við, nær hvert nýtt hvarf nokkra tugi metra norðar en það
næsta fyrir neðan, svo að þau þekja landið líkt og hellur á hús-
þaki. Upp úr aldamótunum, er De Geer var orðinn prófessor i
Stokkhólmi, íramkvæmdi hann með hjálp lærisveina sinna það
ótrúlega þrekvirki að telja þessi hvörf, allt frá Skáni norður í
Norðursvíþjóð, og leiddi þannig í Ijós, að um 8 þúsund ár höfðu
liðið frá því, er jökul tók að leysa af Skáni, þar til er síðustu leifar
jökulskjaldarins klofnuðu í tvennt í Jamtalandi, svo að stöðu-
vatn mikið, er stíflað var vestan jökulsins, hljóp fram í Indals-
elfi og myndaði þar ])ykkt hvarf. Þetta hvarf kallaði De Geer
O-hvarf og taldi ísöldina enda með rnyndun þess. Lærisveinn
De Geers, Ragnar Lidén, veitti því eftirtekt, að hotnset nærlægr-
ar stórár, Ángermanellu, er lagskipt allt til vorra daga, og tókst
honum með dæmafáini elju að rekja sig aftur á bak í því seti
nær 9.000 ár frá nútímanum, svo að De Geer gat tengt það
hvarflagatal hvarflagatali sínu. Samkvæmt þessu tímatali reyndist
O-hvarf De Geers, eða ísaldarlok, vera myndað 6.839 árum fyrir
Krists fæðingu. Síðar hafa komið í ljós smáskekkjur á þessu
tímatali, en segja má með sæmilegu öryggi, að ísaldarlok í skiln-
ingi De Geers hafi orðið fyrir um 9.000 árum, að ísa hafi leyst
af Stokkhólmssvæðinu fyrir 10.000 árum og tekið að leysa af
Skáni fyrir um 18.000 árum. En De Geer lét sér ekki nægja