Andvari - 01.01.1953, Side 28

24
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
samtakanna í íslenzkum atvinnuvegum fram til 1835 er fljót-
rakin. Kalla má, að nú á dögum sé atvinnulíf vort og reyndar
þjóðlífið allt virkjað með samtökum. Hver þjóðfélagsþegn lifir
og hrærist í einhverskonar félagsskap og fæstir reyndar við eina
fjöl felldir í því efni. Allt sem framkvæmt er og nokkuð kveður
að á einhverja stoð í samtökum. Ekkert þykir sjálfsagðara en að
stofna félag til hvers konar framkvæmda, sem að þykir kalla.
Þeir menn munu til, sem finnst nóg um allan þennan félagsskap,
eins og gengur. En þeim, sem þreyttir eru orðnir á samtökum og
félagsstarfi, er hollt að láta hugann reika til þeirra tíma, er
hvorttveggja var með öllu óþekkt í landi voru. Hér þarf ekki
ýkja langt að leita. Fram að árinu 1751 voru engin félög til í
þessu landi og á 19. öld, fram um 1840, má næstum telja félög hér
á landi á fingrum annarrar handar og þau öll fámenn og áhrifa-
snauð yfirleitt. Hlutafélag nýju innréttinganna var fyrsta íslenzka
félagið. Má segja, að glæsilega væri af stað farið, þótt hvorki stæði
samtök þessi vel né lengi og einum manni, Skúla Magnússyni,
megi þakka mestallt, sem þau fengu til vegar komið. íslenzka
akuryrkjufélagið frá 1771 er hér næst að nefna, en afrek þess
eru ekki teljandi, og loks útgerðarfélag þeirra Ólafs amtmanns
Stefánssonar og Thodals stiftamtmanns 1774—76. Er nánar frá
þessum samtökum skýrt í Ævisögu Skúla Magnússonar, eftir Jón
J. Aðils, Aldarminningu húnaðarsamtaka á íslandi I. bd. og Sögu
íslendinga VI—VII. bd. Eru þá og upptalin íslenzk samtiik til
framtaks og umbóta í atvinnuefnum fram um 1830. Öll voru
þau skammvinn og engin þeirra almenn eða með þeim hætti,
að alþýða manna ætti þar nokkum hlut að. Vilji menn hafa skrá
þessa um félagsskap íslendinga sem fyllsta, er auðvelt að bæta
því við, sem á vantar, en það eru nokkur félög, er störfuðu að
útgáfu rita til fræðslu almenningi, þar á meðal um verkleg efni,
eða í vísindalegum tilgangi, en þau em sem hér segir: Ósýnilega
félagið frá um 1760, Lærdómslistafélagið frá 1779, Landsupp-
fræðingarfélagið frá 1794 og Biblíufélagið og Bókmenntafélagið
frá 1815—1816. Er þá upptalið. Um félög þessi má segja