Andvari - 01.01.1953, Side 32

28
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
á siglingu þessara keppinauta. Þannig atvikaðist það, að fríhöndl-
unin náði ekki tilgangi sínum nema á fáum stöðum, þar sem
verzlunarmegnið var mest, eins og t. d. í kaupstöðunum við
Faxaflóa og í nokkrum kaupstöðum öðrum, þar sem þrifizt gátu
fleiri verzlanir en ein. En jafnvel fyrir slíka staði voru auknar
hömlur á sigling lausakaupmanna til tjóns. Almenna bænar-
skráin frá 1795 var fram komin til þess að mótmæla þessum
hömlum og öðrum ókjörum, sem við fríhöndlunina loddu. En
ríkisstjórnin sat fast við sinn keip og taldi, að við sjálfu skipu-
lagi verzlunarmálanna mætti ekki hagga; verzlunarfrelsið mætti
ekki skerða með íhlutun stjómarvalda, enda myndi agnúar þeir,
er fram hefði komið, hverfa smám saman af sjálfu sér. En reyndar
hafði stjómin sjálf með aðgerðum sínum í túlkun verzlunarlag-
anna 1792 skert verzlunarfrelsið til rnuna, svo að slík ummæli
fóru engan veginn vel í hennar munni. Hitt var vafalaust rétt,
að sökin lá ekki öll hjá kaupmönnum, né heldur lá hún öll í
sjálfu skipulagi fríhöndlunarinnar. Landsmenn ollu sjálfir sumu,
er gjaldvara þeirra var ærið misjafnlega verkuð og verðmæt. Sunm
olli fátækt manna, er þeir gerðust skuldbundnir einstökum verzlun-
um og megnuðu ekki að slíta það helsi. Sumt stafaði af rýrri
framleiðslugetu í ýmsum landshlutum, sem fyrr var sagt. Og
allt tók þetta litlum breytingum fram um 1820.
Svo má kalla, að árekstralítið gengi urn þessi mál, úr því er
rimmunni út af almennu bænarskránni lauk, um aldamótin 1800.
Örðugleikar þeir, sem að þjóðinni steðjuðu í verzlunarsökum upp
þaðan og við loddu fram undir 1820, áttu rætur að rekja til
styrjaldar og óreiðu urn peningagildi, verðbólgu, er að vísu kom
hart niður á þeim mönnum, er við verzlun fengust, en bitnaði
samt mest á landsmönnum, er kaupmennirnir reyndu eftir föng-
urn að velta skakkaföllum sínum á þeirra bak. Voru þeir og illu
vanir, enda furðulega þolgóðir, því kalla má, áð á þessum árum
væri aðeins einn maður, sem dug og kjark hafði til þess að leita
nýrra úrræða í verzlunarmálunum, Magnús Stephensen, Irum-
kvöðull almennu bænarskrárinnar frá 1795. Undirtektir þær, sem