Andvari - 01.01.1953, Side 38

34
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
Sögu þjóðarinnar, og reyndar miklu meira, því að hún kemur
mjög við aðra þætti þjóðarsögunnar.
Hér var bent á rýmkun verzlunarhaftanna 1788 og áhrif
Iieirra á takmörkuðu sviði. Vér höfum séð dagsbrún rísa yfir
slandi undir lok 18. aldar. Og vér höfum séð menn, sem lifað
höfðu döpmstu daga þessarar áfallasömu aldar, sjálft dauða-
vorið 1784, rísa upp til stórra átaka í atvinnulífi þjóðarinnar,
jafnskjótt og tók að rofa til á ný. Vér höfum séð fáeina menn,
hina atgervismestu og öflugustu, sem brast ekki áræði til að reyna
að gera að virkileika stærsta draum aldarinnar um stórútgerð,
djúpfiski, að hætti stórþjóðanna. En þjóðin sjálf, allur þorrinn,
fiskimenn og bændur — hvað um þá? Saga þeirra verður ekki
lesin út úr djörfum framkvæmdum, sem skráðar sé í árbækur.
Hin daglega önn þeirra lætur lítið yfir sér. Vissulega veltu þessir
menn því aldrei fyrir sér, hvar liggja nryndi hin ýtrustu takmörk
framfara í landbúnaði eða sjávarútvegi, né hvorurn þeirra yrði
fyrr náð. En þótt þeir reyndi ekki að skyggnast eins vítt og franr-
laragarpurinn Guðnrundur í Flatey, þá er það víst, að þeir hugs-
uðu um framfarir, margir þeirra. Og þótt sjónarsvið sunrra væri
naunrast víðara en nægði þörfum líðandi dags, þá var dagsverk
þeirra þáttur í lífsharáttu þjóðar, senr stelndi til batnandi lífs-
kjara, þótt hægt nriðaði, og vissi af því, þótt lrún talaði ekki
nrikið unr það.
Árið 1801 var fólksfjöldi á öllu landinu 47240, en árið 1835
56035, og sú tala hækkar upp í 59157 árið 1850. Þótt fólksfjölg-
unin hér sé talin hlutfallslega Irálfu nrinni en gerðist á sanra
tíma í Danmörku, þrátt fyrir allmiklu lrærri hlutfallstölu fæð-
inga á íslandi, má kalla þetta góða niðurstöðu, einkum þcgar
litið er til 18. aldarinnar, en á þeirri öld fækkaði fólki í landinu
um 6,35%. Á fyrri hluta 19. aldar nemur fólksfjölgunin hins
vegar 25,23%, þrátt fyrir allmikil áföll af slysförum og larsótt-
unr, eins og t. d. á árunum 1843 og 1846, en á lrvoru þeirra ára
dóu nær 1200 manns fleiri en fæddust. Það er því staðreynd,
byggð á þurrunr en óhrekjanlegunr tölunr, að á öndverðri 19.