Andvari - 01.01.1947, Page 32

28
Þorsteinn Þorsteinsson
ANDVARI
ordinær krigshjælp af Island). Þorleifur lögmaður Kortsson
var þá reyndar látinn af embætti, en vera má, að svipaðar skrár
vegna annarra skattgreiðslna hafi verið gerðar í hans tíð, þó
að þær séu ekki til nú.1)
Alla 17. öldina hafði verið einolcunarverzlun hér á landi,
og hafði hún þröngvað mjög kosti Iandsmanna, en þó keyrði
um þverbak síðustu áratugi aldarinnar, er kaupsvæðaverzl-
unin komst í algleyming, og enginn mátti verzla neina við
einn tiltekinn kaupmann, að viðlögðum gífurlegum refsing-
um fyrir brot gegn því. Ofan á þetta bættist svo, að síðustu
ár aldarinnar voru harðindi mikil, hafísar og vetrarhörkur,
aflaleysi og grasbrestur, svo að kvikfénaður féll, en fátækling-
ar dóu úr hungri og fjöldi fólks komst á verðgang. Af þings-
vitnum, sem tekin voru aldamótaárið, er talið, að harð-
indin hafi staðið i 7 ár samfleytt og þetta ár mest. Um þetta
leyti urðu konungaskipti, og kom mönnum þá ásamt um það
á Alþingi að skrifa konungi og biðja hann ásjár. 1701 fór
líka annar lögmaðurinn, Lauritz Gottrup, á konungsfund þessu
til áréttingar. Árangurinn af þessu varð m. a. sá, að vorið
1702 voru þeir Árni prófessor Magnússon og Páll Vídalín
varalögmaður valdir til þess að rannsaka greinilega hagi lands-
ins og gera tillögur til umbóta.
Meðal þeirra starfa, sem þeim var falið að framkvæma,
var að taka almennt manntal. í uppkasti að konunglegu er-
indisbréfi fyrir nefndarmennina (§ 10)2) segir svo um þetta,
að þar sein konungi hafi á þessu ári borizt ýmsar kvartanir
um bágindi Iandsins, þá skuli nefndin taka saman áreiðan-
legt manntal, sem nái til allra heimila á landinu, með til-
greindu nafni bónda og húsfreyju, barna þeirra og ættingja,
svo og alls vinnufólks, yfirleitt allra landsmanna undantekn-
ingarlaust, og skuli hinn mikli fjöldi fátæklinga á hverjum
stað nákvæmlega athugast og skrásetjast.
Það mun vera ókunnugt, hver átt hefur upptökin að þessu
1) Saga íslendinga VI. b. bls. 277—279.
2) Arne Magnussons Embedsskrivelser lds. 16.