Fálkinn - 20.12.1930, Blaðsíða 31

F Á L K I N N
31
Eftur 'T&'töten GundeLcLc/z.
I nærfelt hálft annað hundrað
ár hafði á hverju jólakvöldi
staðið auður stóll við hátiðar-
horðið á stórhýlinu Hofi, og á
borðinu diskar, pentudúkur og
fimm glös handa gesti sem altaf
vantaði — og enginn hjóst við.
Það var sagt, að húsbóndirin
á Hofi hefði eitt sinn, seint á 18.
öld, rekið elsta son sinn af heim-
ilinu á sjálft aðfangadagskvöld
jóla. Hann liafði orðið ástfang-
inn af fátækri stúlku og hafði
sagt upp í opið geðið á föður
sínum, að hann ætlaði að gift-
ast henni, livað svo sem gamli
maðurinn segði. Báðir voru
feðgarnir jafn þráir og eitt and-
artak stóðu þeir og liorfðust í
augu. Svo benti faðirinn rólega
á dyrnar og sagði aðeins eitt
orð: „Farðu!“ og liann sagði það
með þeim lireim, að ekki var um
að villast hvað það þýddi. -
„Kpmdu aldrei aftur!“ Son-
uriim sneri sjer út að lmrðinni
— og fór.
Húsfreyjan á Hofi var við-
lcvæm kona og enginn skörungur
vingjarnleg og l)líð í öllu dag-
fari, og hún gerði ætíð að vilja
mannsins síns. En i þetta sinn
ljet hún ekki undan.
Ilún liafði lagt á horðið fyrir
jafn marga og venjulega — og
þegar maður liennar kastaði tölu
á diskana á borðinu rjett áður
en þau settust og sagði: „Þú hef-
ir sett einum disk of margt á
borðið“, þá henti hún rólega á
diskinn við hlið luishóndasætis-
ins og svaraði:
„Þetta er sætið lians Herjúlfs!“
Og þegar sesl var að borðum
henti faðirinn næstelsta syni sín-
um að setjast liið næsta sjer, og
sonurinn myndaði sig til að gera
það, þá sagði móðirin rólega:
„Nei, Óttar, þetta er sætið hans
Herjúlfs!“
Óttar leit spyrjandi á föður
sinn, en hann leit undan og þagði,
svo að Óttar settist í gamla sætið
sitt og ljet stólinn riiilli föður
síns og sín standa auðan.
Það heyrðist aldrei neitt til
Herjúlfs framar, umfram það, að
liann hefði sótt unnustu sína og
farið með hana langt burt — úr
landi, að því er haldið var. Hann
liafði átt eitthvað af peningum
sjálfur og þeir áttu að endast
honum til þess að koma sjer fyr-
ir, langt hurt í fjarlægð frá ætt-
jörðinni.
Um næstu jól ljet móðirin lika
leggja á borðið handa einum
fleiri en heimilisfólkið var. Og
sæti Herjúlfs stóð autt milli Ótt-
ars og föður hans. Enginn reyridi
að malda í móinn við þessu.
En þegar leið að þriðju jólum
var engin mild húsfreyja framar
á Hofi, en liúsbóndinn harðráði
lagði svo fyrir, samkvæmt beiðni
konunnar sinnar lieitinnar, að
enn skyldi leggja á borðið lianda
einum manni umfram rjetta
tölu, og þegar Óttar ætlaði að
setjast í næsta sæti við föður sinn,
þá svaraði hann hægt og stilli-
lega:
„Nci, óttar, þetta er sætið hans
Herjúlfs!“
Húsbóndinn kaldlyndi hafði
unnað konu sinni hugástum og
honum varð það lieilög skylda
gagnvart minningu liennar, að
láta þennan sið, að leggja á borð
fyrir soninn fjarstadda á að-
fangadagskvöld, verða að órjúf-
andi hefð í ættinni.
Og þessi hefð hjelst kynslóð
eftir kynslóð, og það þótti nærri
því kynlegt, að aldrei skyldi það
koma fyrir nokkurt jólakvöld,
að svo stæði á, að láta yrði mann
í auða sætið til þess að komast
hjá að leggja á borð fyir þrettán.
Þó að sætið stæði altaf autt var
hinn fjarverandi talirin eins og
hann sæti sjálfur við borðið á
Hofi — og það liefði verið tald-
ir þrettán sitja við borðið, þegar
tólf liefðu verið setnu stólarnir.
Hjátrúin á tölunni þrettán er rík
í flestum, jafnvel þeim, sem ekki
látast taka mark á henni. Á Hofi
var það siður að allir mötuðust
við sama borð, bæði húsbændur
og hjú, og eins var um umrenn-
inga, sem stundum bar að garði,
ekki síst um hátíðar. Lengst af
höfðu því fleiri en þrettán setið
yfir horðum saman, en nú var
fjölskyíclan orðin svo fáhðuð, að
einmitt þrettán áttu að sitja til
hoi'ðs —- að meðtöldum þeim
fjarstadda. En þá kom altaf ein-
hver gestur á siðustu stundu, eða
þá að einliver af lxeimilisfólkinu
varð lasiiux og varð að hátta. Svo
oft hafði þetta borið við á Hofi,
að þvi var alls eldci kviðið, þrátt
fyrir hjátrúna, að ekki mundi
rætast úr á síðustu stundu, þó að
horfur væru á, að þrettán ættu
að sitja til borðs, — Það fór oft-
ast nær svo, að einhver kom, þó
ekki væri nema beiningamaður.
En loksins, eftir nær liálft ann-
að hundrað ái'a, bar svo við, að
ekki voru liorfur á öðru. en að
annaðlivort yrði að rjúfa hefðina
gömlu eða leggja á borð handa
þrettán.
Fjölskyldan var þá oi'ðin svo
fámenn, að hún gat ekki orðið
fámennari nema því að eins að
húix yrði aldauða. Húsbóndinn á
Hofi var ekkill og átti aðeins eina
dóttur barna, sem Clara lijet.
Hún var jafn yndisleg og töfrandi
eins og hún átti i vonum að verða
rík, og þeir biðlar voru ekki fá-
ii', sem höfðu farið með hrygg-
brot frá Hofi — og jafnan liöfðu
þau feðginin verið á eitt sátt uxn
að gera biðlana aftui'reka, því
ekkert lá á, og í rauninni var ekki
alt undir ástinni komið, fanst
gamla manninum.
Jólaborðið liafði verið dúkað
handa tólf, húsbóndanum og
dóttur lians, vinnufölkinu, sem
var níu alls og svo lrinum sifelt
fjarstadda.
í sanxa hili sem átti að fara að
matast bar langferðagest að
garði. Hann var likastur fai'and-
nxönnum þeinx, sem ganga á milli
góðbúanna og leika á fiðlu, en
þó skildi eitlhvað á. Hár var
hann vexti og grannur, andlitið
fritt og gáfnlegt. Fölur var liann
yfirlitunx, en þó ekki veiklulegur,
augun dökk og snör, hárið hrafn-
svart og svipurinn lireinn og
skarplegur. En lxann var ljelega
til fara, kuldahrollur fór unx
hann og grannar hendurnar rauð-
bólgnar af kulda. 1 biluðu skrírii,
sem hann hafði vafið innan í
pokadruslu, bar liann fiðlu sína.
Hún var anðsjáanlega ódýr, en
þegar liann greip bogann og
snerti strengina fvltist stofan un-
aðslegum tónum.
„Jeg er leikinn í að spila“,
sagði hann á einhverskonar
málablendingi, senx bar þess ljós-
an vott, að hann hafði alist upp
meðal flökkulýðs og átti ekkert
móðurnxál, en gat gert sig skilj-
anlegan fyrir flestum. Honum
var liðugt um tungutak, leitaði
aldrei að orðiun, en ljet alt fjúka.
„Jeg er leikinn i að spila, enda
þótt að jeg liafi aldrei fengið til-
sögn, en lært af sjálfum mjer
það sem jeg kann. Það árar illa
núna og nxjer datt i hug að leita
hingað upp í sveitina til þess að
vita, livort jeg gæti ekki grætt
svohtið á þvi, að leika undir
ílansi fyrir fólk um jólin — jeg
kann sæg af döixsunx. Hlustið þið
nú á!“
Með loppnum fingrunum hafði
haun stilt fiðluna meðan liaixn
var að tala og nú ljet liann hljóm-
ana streyma af strengjunum,
valslög, galoppaði, og rínlend-
inga, hvern af öðruixi. Göfgir
tónar frá gömlu fiðlunni fyltu
alla stofuna, svo að vinnufólkið
ljek alt á iði af danslögunum,