Vikan - 17.10.1968, Blaðsíða 39

ástin sem hreyfir sól og tungl
og stjörnu.
Síður, eftir að kaþólikkar og
aðrir kristnir ofstækismenn
þreyttust á að brenna þá, sem
voru annarrar skoðunar en þeir,
hvarf paradís að mestu úr landa-
fræðinni. Þó mun ekki fjarri að
ætla að til séu sálir sem ímynda
sér hana einhversstaðar úti í
geimnum, jafnvel á einhverri
stjörnunni; gott ef ekki sé hægt
að nálgast hana í þessu lífi með
bættum flugsamgöngum og
geimferðum. Fleiri munu þeir þó
vera, með vaxandi útbreiðslu
allskonar guðspekihugmynda og
spíritisma, sem afneita algerlega
staðsetningu paradísar í nátt-
úrunni, en telja hana þess í
stað á einhvei’ju öðru „plani“, ef
til vill „blárri eyju“ eða því-
umlíku.
En hvað sem guðfræðingar og
guðspekingar hafa sagt um þetta
á ýmsum öldum, þá fer ekki hjá
því að hugmyndir einstaklinga
og þjóða um paradís hafi á
flestum tímum mótast af þeim
mjög svo jarðnesku aðstæðum,
sem búið var við á hverjum
stað. Kaþólskir guðfræðingar
brutu mikið um það heilann
hvort ekta fjaðrir væru í vængj-
um engianna eða eitthvað gerfi-
efni, en þessháttar dispútan var
einungis fyrir lærða menn. Al-
múganum var fjrrir mestu að
fá í paradis gnóttir þeirra lífs-
nauðsynja, sem hann hafði sár-
legast skort í jarðlífinu. f sálm-
inum stendur:
Klára vín, feiti og mergur með
mun þar til rétta veitt.
Hér kemur fram eðlileg para-
dísarhugmynd íslenzku bænda-
menningarinnar sem hékk á
horriminni mestalla sina tíð,
sem og vissi engin gæði meiri
á himni eða jörðu en hvíta
hringukolla og þverhandarþykk-
ar spiksiður. Og Eskimóar létu
sér fátt um finnast, þegar Hans
Egede sagði þeim frá paradís.
Við viljum miklu heldur fara til
helvítis, sögðu þeir einum rómi.
Kuldinn var það jarðneska hel-
víti sem þeir höfðu fengið sig
fullsadda af; þeim mun meiri
hiti í öðru lífi, því betra. Kannski
er hér skýringin á því hve
djöfullinn er viðkunnanleg per-
sóna í íslenzkri þjóðtrú, gerólík-
ur þeim órafjarlæga og grimma
Jehóva sunnan af eyðimörk,
sem af órannsakanlegum duttl-
ungum sendi landsmönnum
stöðugt pestir og hungursneyð-
ir.
Með öðru móti var paradís sú er
Múhameð lofaði sínum mönnum.
Á þeim breiddargráðum fá menn
meira en nóg af velgjunni hérna
megin, svo að eðlilegt er að all-
temprað loftslag sé haft í paradís.
Þar fá réttlátir Múhameðstrúar-
menn eftir dauðann að sitja í
gullskreyttum hásætum, en
drengir sem aldrei eldast bera
þeim svaladrykki. Þess á milli
geta þeir hvílt sig við svalandi
uppsprettulindir innan um ban-
analundi og lótusblóm í félags-
skap svarteygðra kvenna, sem
Allah hefur sérstaklega skapað
til þess arna.
í Austurlöndum fjær hafa
menn að jafnaði lagt minna upp
úr framhaldsiífi en vestur i
löndum. Búdda hafði að vísu eins
konar annarslífs paradís í huga,
en hann lagði öllu meiri áherzlu
á að koma mönnum í fullsælu
hérna megin, með því að fá þá
og sjálfir þeir og æsir. Og ketill-
inn hét Eldhrímnir en kokkur-
inn Andhrímnir:
Andhrímnir lætr
í Eldhrímni
Sæhrímni soðinn,
fleska best
en þat fáir vitu
við hvat Einherjar alaz.
Með fleskinu drukku þeir
mjöð er streymdi úr spenum
geitarinnar Heiðrúnar; var sízt
ofmælt að hún væri þeim „geysi-
haglig geit“. Mjólkaði hún dag-
lega slík firn að „alhr Einherj-
ar verða fulldrukknir af“. Börð-
á aðeins það hezta skilið

til að útrýma úr huga sér þrám
og löngunum. Er og erfitt að sjá
hvað maður sem á það stig kemst
hefur að gera með aðrar para-
dísir.
í ásatrú forfeðra okkar koma
fram ýmsar paradísarhugmynd-
ir. Að loknum ragnarökum eiga
„góðir menn ok siðlátir“ sér vís-
an verustað í ýmsum ágætum
himinsölum; þeirra beztur er
Gimlé; hinir Brimir, Ókólnir,
Sindri. Þekktust er þó Valhöll,
þar sem Einhei’jar, andar vopn-
bitinna manna, sátu í félagsskap
goðanna og átu beikon af geltin-
um Sæhrími, er var jafn eilífur
ust þeir síðan sér til gamans, sem
fullum mönnum er títt. Þetta
var paradís víkinganna, en til
þess að komast í hana varð mað-
ur að vinna það til að láta drepa
sig. En þar fyrir utan virðast
margir grónir bændur hafa átt
sér einkaparadísir, sem aðeins
þeir og þeirra heimafólk hafði
aðgang að. Svo segir í Eyrbyggju
frá dauða Þorsteins þorskabíts,
að maður hafi séð hann og föru-
nauta hans ganga í Helgafell;
„hann sá inn í fjallit
elda stóra og heyrði
þangat mikinn glaum ok
hornaskvol.. .. “
Þorsteini var þar vel fagnað og
honum boðið að sitja í öndvegi
með föður sínum. Þetta hafa
verið eins konar andlegir heima-
grafreitir.
Hjá Indíánum Norður-Ame-
ríku var paradísin sem kunnugt
er „hin sælu veiðilönd", þeirra
eigin heimur aukinn og endur-
bættur. Og svipað er raunar að
segja um allar aðrar paradísir.
Nú er það svo að þrátt fyrir
stór orð klei’ka og galdramanna
hefur lengst af leynst með mann-
kyninu viss vafi á því að nokk-
urt líf væri eftir þetta, og jafn-
vel þótt svo væri, gæfist fyrir
því ekkert garantí að það væri
nein sæluvist. Því eru hugmynd-
ir um fullsælu hérna megin,
jarðneska paradís, gamlar meðal
mannkynsins. í Austu'rlöndum
fjær komu upp hugmyndir um
að þessháttar dýrð næðist með
andlegri upphafningu, samanber
Búdda. Laó-tse hinn kínverski,
höfundur taóismans, boðaði
frumstæða paradís einfaldleik-
ans í Bókinni um Veginn. í
kristnum löndum var hinsvegar
lengi gengið að því sem gefnu
að jörðin væri táradalur og ætti
að vera það. En hversu dapurleg
sem jarðvistin reyndist átti trú-
uðum mönnum að vera vorkunn-
arlaust að þrauka; hinummegin
grafar áttu þeir vísa umbun allra
sorga.
Heilög skal heimvon mín.
Hærra, minn Guð til þín.
Mörgum hefur paradísarvistin
ekki sízt verið tilhlökkunarefni
af þeim sökum, að þar efra hafa
þeir átt von á endurfundum við
látna vini og ættingja. Þessi þrá
sem er einkar eðlileg hefur átt
hvað mestan þátt í viðgangi
spíritismans.
Ó, blessuð stund er hátt í
himinsölum
minn hjartans vin ég aftur fæ
að sjá,
og við um okkar ævi saman
tölum,
sem eins og skuggi þá er liðin
hjá.
En áður en varði fór einnig á
Vesturlöndum að skjóta upp
hugmyndum um jarðneskar
paradísir. Það vottar fyrir þeim
hjá mönnum eins og Tómasi
More sem skrifaði Útópíu, og á
síðustu tímum hafa sósíalistar og
kommúnistar gengið lengst í að
telja mönnum trú um að virki-
lega sé mögulegt að skapa eden
á jörðu hér. Þar eð kommúnistar
afneita trúarbrögðum, verður
þörf þeirra fyrir jarðneska para-
dís í stað hinnar himnesku auð-
vitað sterkari að því skapi. í
samræmi við það er í Sovét og
fleiri kommúnistaríkjum ætlast
til að gervöll skepnan syngi
paradís sósíalismans lof og dýrð,
líkt og á velmektardögum kristn-
41. tM. VTKAN 30