Vikan - 17.12.1987, Side 31

einn hvítan hrafh til þess að sanna, að ekki
séu allir hrafnar svartir. Þetta krefst skýring-
ar. Með því að fallast á fyrri tilveru, þá er vel
hægt að ímynda sér, að líkir afburða hæfi-
leikar séu afleiðing fyrri lærdóms og þroska
á ákveðnum sviðum, sem færst hafi yfir í
þetta líf að einhverju eða öllu leyti. Getum
við hér minnst kenningar Platos um endur-
minninguna: þeirra skoðunar, að sú
þekking, sem okkur reynist auðvelt að til-
einka okkur, sé gömul þekking, sem hið
ódauðlega sjálf okkar hafi aflað sér á fyrri til-
verusviðum. Á hinn bóginn, þegar um er að
ræða þekkingu, sem við eigum erfitt með að
melta eða höfum ekki áhuga á, þá kunnum
við nú að vera að kynnast henni í fyrsta
sinn. Þannig kann einnig að vera, að inn-
blástur geti hugsanlega byggst á visku, sem
safhað hefur verið í lífsreynslu fyrri ævi-
skeiða.
Oft verður vart við mikinn mismun á
fólki innan sömu fjölskyldu, og er það nokk-
uð forvitnilegt. Mismunandi líkamseinkenni
að menn séu líkir eða ólíkir, stjórnast vafa-
laust af erfðalögmálunum. En stundum
kemur fram mikill mismunur á hinum dýpri
sviðum hugsunar, siðferðis og listrænna eig-
inleika og virðist alveg óútskýranlegur á líf-
fræðilegum grundvelli. Þetta verður hins
vegar ekki eins óskiljanlegt, ef gengið er út
frá því, að hver sál eigi sér langa fortíð að
baki og hafi dregist til að fæðast aftur í sam-
ræmi við karmisk lögmál í fjölskyldu, þar
sem foreldrarnir geta veitt henni líkama og
umhverfi, sem best hentar áframhaldandi
þroska hennar og þróun. Á það hefur verið
bent, að Johann Sebastian Bach hafi fæðst í
fjölskyldu, sem átti sér langa tónlistarhefð
að bald; en af því þarf ekki endilega að leiða,
að hægt sé að útskýra snilld hans sem erfða
eiginleika. Það má alveg eins ímynda sér, að
tónlistarsnilld hans hafi þurft líkama, sem
'hefði sérstaka eiginleika og ákveðið um-
hverfi til þess að hæfileikar hans fengju sem
best notið sín og þroskast áfram, og því hafi
sál hans kosið eða verið beint til foreldra,
sem gátu veitt þessi skilyrði. Eða með öðr-
um orðum, að það sé sálin, sem ákveður
erfðina, en ekki erfðin, sem ákveður sálina.
Samúð sálna
í samskiptum manna skapast oft mjög
áberandi vinátta eða andúð, sem ekki virðist
hægt að gera grein fýrir með neinum sál-
fræðilegum útskýringum. Þótt ýmsir skáld-
sagnahöfundar virðist sérstaklega hugfangn-
ir af svonefndri ást við fyrstu sýn, þá er lítill
vafi á því, að slíkt á sér iðulega stað. Slíkt
ætti þá að vera hægt að útskýra á svipaðan
hátt og gert hefur verið hér að framan,
nefnilega að hér eigi sér stað viðbrögð, sem
eiga rætur sínar í sambandi í fyrra lífi.
í bók sinni The Imprisoned Splendour
tekur ástralski háskólarektorinn og eðlis-
fræðingurinn Raynor Johnson tvo vini sína
sem dæmi þessu til stuðnings. Hann segir
þar: Ég mun kalla eiginmanninn A en konu
hans B. Þegar þetta er skrifað eru þau bæði
miðaldra og framúrskarandi siðfáguð, vitur
og góð hjón. Hann gegnir mikilvægu starfi
sem forstjóri kaupsýslufyrirtækis, þótt aðal-
áhugamál hans séu heimspeki og mikilvæg-
ustu spursmál um listina að lifa rétt. Hún er
siðfáguð kona, sem á yngri árum bjó yfir
miklu sálrænu næmi, og hefur orðið fýrir
ýmiskonar dulrænni reynslu. Segir hún, að
allt frá æsku hafi hún vitað, að hún myndi,
eftir langa bið, finna einhvern, sem ætti eftir
að hafa mikla þýðingu fyrir líf hennar. Hún
lýsir því með þessum orðum: „Það var eins
og þetta brytist allt í einu upp úr undirvit-
undinni, engu líkara en einhver innri rödd
fullvissaði mig um það, að enginn þeirra,
sem ég þá átti að vinum eða umgekkst,
hefði neina þýðingu fyrir framtíð mína, en
að ég skyldi bíða eftir sambandi, sem yrði
mér mjög mikilvægt, og ekki eingöngu að
ég yrði að bíða, heldur hlyti ég að bíða mjög
lengi.“ Hálffertugur kom svo A frá útlöndum
og kynntist B í opinberu samkvæmi í fyrsta
sinn. Báðum var þegar ljóst, að þessi kynn-
ing var afar mikilvæg fýrir þau bæði, og þar-
eð þú hafa nú verið gift í rúman aldarfjórð-
ung má segja, að samband þetta hafi staðist
próf sitt til hlýtar. Einu eða tveim árum áður
.. .sjö ára gamall sýndi
drengurinn meiri málakunn-
áttu en nokkur kennaranna.
Þrettán ára gamall hafði
hann aflað sér talsverðrar
kunnáttu í að minnsta kosti
þrettán tungumálum. Meðal
þeirra, auk klassísku og
nútímamálanna, má nefna
persnesku, arabísku,
sanskrít, hindustan og
jafnvel malaisku...
en þau kynntust, varð hún fyrir undarlegri
reynslu í vakandi ástandi. Hún segir frá því
með þessum orðum:
„Ég komst allt í einu úr sambandi við um-
hverfi mitt og virtist ég vera á öðrum stað
og í öðrum tíma, sem kynni að geta hafið
verið Bretland á miðöldum eða eitthvert
land í Norður-Evrópu. Ég lá í rúmi og vissi,
að ég var að dauða komin. Ég hafði fætt
bam, sem ég vissi að ég mundi aldrei fá aug-
um litið. Herbergið var mjög stórt. Að
nokkrum hluta var þar moldargólf. Rúmið,
sem ég lá í, var á upphækkuðum palli nálægt
dyrunum.
Ég heyrði mikinn ys og mannamál fýrir
utan. Ég vissi, að eiginmaður minn var þar
og að hann var að leggja af stað í mjög
hættulegt ævintýri. Hann var að takast á
hendur vonlausa ferð fýrir konung sinn, og
fólkið var að hylla hann. Hann kom inn til
þess að kveðja mig og kraup við beð mitt,
yfirkominn af harmi. Við vissum bæði, að
við mundum ekki sjást aftur í þessu lífi. Að-
skilnaðurinn var ákafiega sár, og þegar sýnin
hvarf mér, grét ég sáran. Mér fannst ég hafa
gengið gegn um þessa hörðu raun í annað
sinn.
Þegar sýnin hvarf mér, var ég hálfrugluð,
því ég þekkti engan sem gæti hafa verið
þessi maður. Þegar ég seinna fór að hugsa
um þetta, fór ég að brjóta heilann um það,
hvort það kynni að hafa verið maður, sem
ég þekkti þá vel, því að í fýrsta sinn sem ég
sá hann, leitaði mjög sterklega á mig, að ég
hefði þekkt hann vel í öðru lífi. Og nú velti
ég því fýrir mér, að vísu án minnstu sann-
færingar, hvort þetta kynni að hafa verið
hann.
En þegar ég sá A, þá hvarf mér allur efi
um, að það var enginn annar en hann, og sú
trú mín hefur verið óbifanleg æ síðan."
Já, þannig sagði konan frá þessu. Það er
eftirtektarvert, að þessi sýn B birtist henni
með öllum tilfinningarkrafti ákveðinnar
minningar.
f hinu fræga riti sínu Phædo, þar sem
Plato á ógleymanlegan hátt lýsir dauða
Sókratesar, lætur höflmdur í Ijós þá skoðun,
að ef sálimar yrðu fýrst til við fáeðingu, þá
virtist heimspekingi ólíklegt að þær lifðu
eftir dauðann. Má ef til vill orða þetta svo,
að ef eðli sálarinnar er ódauðlegt (eins og
Plató áleit), þá leiði ódauðleiki, sem felur í
sér takmarkalausa framtíð til þess að einnig
fortíðin sé takmarkalaus. Að fallast á annað
án hins, eins og sumir virðast gera, er furðu-
leg kollhnís í andlegri leikfimi, sem erfitt
hlýtur að vera að gera sér grein fýrir á
hverju byggist.
Fom kenning
En kenning þessi, sem hér hefur lítillega
verið lýst, er engan veginn ný af nálinni.
Ekki takmarkast hún heldur við Austurlönd,
eins og margir halda, en á sér ævafoma
sögu, líklega jafhgamla menningunni sjálffi.
Þannig hafa fimdist heimildir um hana allt
frá 2500 ámm fýrir Kr. í Kína og frá ríkis-
stjómarámm Thutmose III. í Egyptalandi
fimmtán hundmð ámm fýrir Krist, og em
þannig eldri en elstu rit Gyðinga. Fomleifa-
fundir hafa sýnt, að prestar Egyptalands hins
forna kenndu, að sál mannsins tæki sér bú-
stað í ýmsum líkömum eftir líkamsdauðann.
Og til em heimildir í Kína, sem ná 4500 ár
aftur í tímann, og bera þær greinilega með
sér trú á endurholdgun, eins og henni var
haldið fram af heimspekingunum Lao-Tze
og Chaang-Tze. Og eins og kunnugt er, þá
er þessi kenning beinlínis gmndvöllur Bú-
ddhatrúar, sem hófst á sjöttu öld fýrir Krists
burð og hefur milljónir áhangenda enn í
dag.
Hér verður að hafa í huga, að í Egypta-
landi og Kína var að finna hina elstu sið-
menningu (svo við sleppum nú alveg
möguleikum fyrri siðmenningartímabila,
svo sem Atlantis og Mu) og heimspeki, og
mynduðu þessar fornu þjóðir kjaman í vís-
indum þessara tíma. Hjá ísraelsmönnum um
1225 fýrir Krist var að finna mikil áhrif frá
Egyptum í trúarbrögðunum, eins og ljós-
lega kemur ffam í kenningum hins mikla
löggjafa Móse.
Önnur fom siðmenning, nefhilega
Grikkja, hafði einnig fengið sitt af hverju að
láni frá Egyptum, og mesti stæðrfræðingur
og heimspekingur 6. aldar fýrir Krist, Pý-
VIKAN 31