Menntamál - 01.04.1961, Síða 12

2
MENNTAMÁL
þátt í henni, síður en svo smáan. Engu að síður hlýtur
samningur, jafnvel samningur um slík hjartans mál sem
frelsi og fullveldi að verða fyrst og fremst tákn vitsmuna,
skynsemi og íhugunar. Ef skipta ætti hlutverkum með
þjóðhátíðardögum okkar, færi þess vegna vel á því, að 1.
desember yrði dagur umhugsunar, íhygli og gagnrýni,
ekki síður en minningar- og fagnaðardagur.
Ég má fullyrða, að það sé ekki af þessum rökum, að
stúdentar hafa gert 1. desember að sínum hátíðisdegi, en
það gæti verið það. Ef stúdentum — þ. e. a. s. menntuðum
stéttum þjóðfélagsins — er lögð nokkur sérstök skylda á
herðar í ríkari mæli en öðrum landsmönnum, þá er það
skyldan til að hugsa, til að íhuga, til að notfæra sér það
andlega frelsi, sem menntunin á að hafa gefið þeim.
Menntastéttin er að vísu í sjálfri sér sjaldnast vaxtar-
broddur þjóðfélagsins. Það merkasta, sem er að gerast á
hverjum tíma, á að jafnaði upptök sín annars staðar. Hið
nýja, framvindan, hin sífellda breyting, sem einkennir
allt þjóðfélagslíf, jafnt ytra sem innra, sprettur ekki upp
hjá gagnrýnendunum, heldur hjá listamönnunum, ekki
hjá hagfræðingunum, heldur hjá athafnamönnunum, ekki
hjá þeim sem skipuleggja, heldur hjá þeim sem starfa.
Athöfnin fer á undan; umhugsunin, skýringin, skilgrein-
ingin, ke'mur á eftir.
Þetta er ekki að gera lítið úr skynsemi og skilningi, síð-
ur en svo. Athöfnin sjálf er blind, eins og öll sú hlið manns-
ins, sem af hvötum stýrist. Orkuna, sem þar býr undir,
hefur okkur ekki enn tekizt að skilja, og þaðan af síður
að beizla, þrátt fyrir marga djarfa og snjalla tilraun. En
jafnvel frumstæðustu einstaklingar og frumstæðustu þjóð-
félög komast ekki af með hvatir og athafnir einar saman.
Hver er ég. Hvaðan er ég kominn? Hvar er ég staddur?
Hvert stefni ég? Einhver svör við þessum spurningum
eru hverri mannveru og hverju samfélagi nauðsynleg. ís-
lenzku þjóðinni í dag eru þau lífsnauðsynleg. En að því