Menntamál - 01.04.1961, Blaðsíða 54

44
MENNTAMÁL
verið forsenda hárrar menningar og séu því skyldug krafa
hvers einasta nútímamanns á jörðunni, geta þær falið í sér
mikinn háska, eigi síður en allsleysið, þó með öðrum hætti
sé. Sagan geymir fjölda dæma um skyndilegt hrun menn-
ingarþjóða. Og vor eigin reynsla hin síðari ár leggur
manni í munn hið fornkveðna: gakktu hægt um gleðinnar
dyr og gá að þér.
Enda þótt þekkingarsvið vísindanna margfaldist óð-
fluga er alþýðu manna að því ótrúlega lítil vörn. Obbinn
af þekkingaraukanum stefnir sem sé til slíkrar sérhæfing-
ar og stundum einokunar, að hún vekur oss flestum hroll-
kendan grun einn í brjósti. Þegar þar við bætist, að með
hverri gátu sem ráðin er birtist önnur enn stórkostlegri,
þá er sízt að furða þó venjulegar manneskjur séu í nokkr-
um vanda staddar og hneigist ýmist til oftrausts á köld-
um útreikningum tæknivísindanna eða uppgjafar fyrir
yfirþyrmingu leyndardómanna.
Vitanlega lætur öll þessi margslungna og tvísýna reynsla
sig ekki án vitnisburðar í íslenzkri nútímaljóðagerð. Hún
er stödd í sama vandanum og þjóðlífið sjálft. Hún er eins
og það stödd á skeiði tilrauna og umsköpunar. Því er held-
ur ekki að leyna að enda þótt ég efist um að ljóðtunga vor
hafi áður verið öllu hreinni og frjálsari en nú, þá er oft
eins og eitthvert umkomuleysi hvíli yfir sjálfum skáld-
skapnum. Ef til vill' eru það hraðinn og háspennan sem
valda. Ef til vill örðugleikarnir á að finna hinum ytri
stökkbreytingum innri tjáningu. Ef til vill síharðnandi
samkeppni við aðrar listgreinir og hugðarefni. Ef til vill
óttinn við að skynjun þjóðarinnar sé að lokast fyrir hinu
hljóða erindi ljóðsins. En bezt gæti ég trúað að höfuðor-
sökin væri óljós meðvitund skáldsins um það að ljóðgald-
ur þess hafi ekki lengur í fullu tré við vélgaldur manns-
ins — að skáldskapurinn skapi ekki nauðsynlegt mót-
vægi gegn þeirri gervimennsku og tómhyggju sem eru
fylgifiskar hinna herleiddu vísinda nútímans.