Menntamál - 01.04.1961, Blaðsíða 13

MENNTAMÁL
3
leyti sem skynsemi og skilningur geta svarað þessum
spurningum, að því leyti sem söguleg og þjóðfélagsleg
þekking geta varpað ljósi á þessar gátur, að því leyti er
þeim beint fyrst og fremst til hinna menntuðu stétta.
Hversu vel íslenzk menntastétt reynir að leysa úr þessum
spurningum, hversu samvizkusamlega hún rækir þá skyldu
sína, er ég drap á áðan, — þetta er eitt af þeim íhugunar-
efnum, sem gjarnan mættu krydda íagnaði stúdenta í
dag.
Nú má enginn ætla, að ég hyggi á þá fásinnu, að reyna
að svara þessum spurningum að einu eða neinu leyti. Mig
langar aðeins að leggja fáein orð í þann ófyllandi belg,
sem öll svör við slíkum spurningum hverfa í jafnharðan
og þau verða til. Þessi fáu orð verða mín einkaorð; ég tala
hér engan veginn sem fulltrúi eða talsmaður íslenzkrar
menntastéttar, heldur aðeins sem einstakur meðlimur
hennar. Og þau viðhorf, sem þessi orð tjá, eru takmörkuð
og einstaklingsbundin, mótuð af einkareynslu. Sú reynsla
er fyrst og fremst falin í því að hafa verið fjarstaddur
því nær öllum merkustu atburðum á Islandi síðustu tvo
áratugi, að hafa séð úr fjarska alla þá byltingu, sem átt
hefur sér stað í athafnalífi, félagslífi og menningarlífi
þjóðarinnar á þessu tímabili. Þessa bið ég menn innilega
að minnast, en get þess jafnframt fyrir einlægnis sakir,
að með því er ég ekki að draga af orðum mínum né skor-
ast undan ábyrgð á þeim.
Fátt er okkur íslendingum munntamara en það, að við
séum lítil þjóð. Þennan handhæga sannleika höfum við
sífellt á takteinum, stundum til að afsaka eitthvað sem
aflaga fer, stundum til að gorta af raunverulegum eða
ímynduðum afrekum, stundum jafnvel — þegar verst
lætur — til að skírskota til meðaumkunar stærri þjóða
með okkur svona „fáum, fátækum, smáum.“ Við spurn-
ingunni „Hvað erum við?“ held ég að okkur yrði það
fyrst fyrir að svara „Smáir.“ En mig grunar að við ger-