Menntamál - 01.04.1961, Blaðsíða 63

MENNTAMAL
53
ekki aðeins örlög sín, heldur taki þeim í frjálsri ákvörð-
un og fullkomni þau í dáðum. Þeim manni verður skylda
og vilji eitt og samt, og í þeirri baráttu öðlast hann hið
innra frelsi sitt. Sá, er það megnar, hefur gefið lífi sínu
tilgang, einnig þó að hann verði að sjá á bak veraldlegum
gæðum. Þetta torunna jákvæða viðhorf gagnvart örlög-
unum veitir söguhetjunum öryggi og karlmennsku í lífi
og dauða. Lýsingu á þessari tignu og frjálsu tilfinningu,
að vera örlögum sínum vaxinn, er að finna í vísu, sem
Gísli Súrsson mælir fram andspænis dauða sínum:
Fals halla skal Fulla
fagrleit, sús mik teitir,
rekkilát at rökkum
regns sínum vin fregna.
Vel hygg ek, þótt eggjar
ítrslegnar mik bíti,
j)A gaf sínum sveini
sverðs, minn faðir herði.
Þess gerist engin þörf að taka það fram, að þessi af-
staða á sér gildi langt út yfir það svið, er tíminn markar
sögunni. Að vera sáttur við sjálfan sig og veröldina, líta
á örlög sín sem verkefni, er leysa beri með sæmd, sýna
hugrekki í líferni sínu og staðfestu, þolgæði og fórnfýsi
við að ná settu markmiði, það eru kröfur, sem við setjum
okkur einnig í dag.
Við getum undrazt siðleysi það, sem sagan greinir frá:
bardaga og hefnd. En sá, sem betur gáir að, mun komast
að raun um, að hefndum og drápi er ekki lýst, af því að
slíkt sé markmið í sjálfu sér. Það skiptir höfuðmáli að
sýna, hvernig maðurinn verst í viðsjárverðum heimi, án
þess að láta virðingu sína. Raunar er okkar veröld við-
sjárverð á annan hátt en sú, er sagan greinir frá, en
viðfangsefnin eru hin sömu.
Margt er það í sögunum, sem okkur kann að virðast
grimmúðlegt og ruddalegt, en ekki tjóar að afneita Ijót-