Menntamál - 01.04.1961, Side 48

38
MENNTAMÁL
Þvert á móti má fullyrða að langflest þeirra hafi í allri
einlægni hrifizt með þeirri stórbrotnu tilraun til umsköp-
unar samfélagsins sem þar hefur átt sér stað. Af frjáls-
um vilja hafa þeir átt sinn þátt í því að efla það tíma-
bundna alræði sem óhjákvæmilegt var til að móta hið nýja
þjóðfélag og festa það í sessi.
Á frumskeiði sósíalismans hafa austantjaldsþjóðirnar
einbeitt sér að efnahagslegri uppbyggingu, alþýðufræðslu
og vísindum, jafnframt því sem kappkostað hefur verið
að samhæfa það sígilda úr menningararfi kynslóðanna
hinu nýja samfélagi. Af þessu leiðir að enn sem komið
er hafa þær náð meiri árangri í listtúlkun en listsköpun.
Hvað ljóðagerðina snertir virðist hún fremur vera hvatn-
ing og lofgerð en rannsókn og leit. Innlifun skáldsins í
leyndardómana hefur orðið að þoka fyrir frumkröfum
mannsins um sinn.
Varla leikur á tveim tungum, að því geti fylgt hættu-
leg stöðnun ef stjórnvöld hindra til langframa hispurs-
lausa gagnrýni innan ramma sjálfs hins nýja skipulags.
Slíkt mátti þykja afsakanlegt meðan allt var í deiglunni.
En nú er sósíalisminn orðinn það voldugur að hann á að
geta þolað mikla andlega storma innbyrðis sér að skað-
lausu og því aðeins þjónar tilgangslist lífinu að hún sé
öðrum þræði ósvikinn hreinsunareldur. Vakandi gagn-
rýni er eina vörn mannsins gegn þeirri rotnun og spillingu
sem alltaf situr um að eitra hagkerfi þjóðanna, hver svo
sem þau eru. Og það mun verða hún ein sem frjóvgað get-
ur þá nýsköpun í listum er þegar hefur verið lagður svo
víðtækur grundvöllur að þar eystra.
Lítum þá sem snöggvast til vesturs. Vafalaust fyrir-
finnst þar sitt af hverju sem kalla mætti úrkynjunar-
skáldskap, þó hér skuli ekki rakin þess dæmi. Hinsvegar
er jafn fráleitt að leggja marxískan mælikvarða á listir
samkeppnisþjóðfélags í hnignun og að leggja borgaraleg-
an mælikvarða á listir sameignarþjóðfélags í sköpun.