Æskan - 01.10.1974, Blaðsíða 94

INGÓLFUR DAVÍÐSSON:
Litskrúð laufs og blóma
Náttúran hefur „hamskipti" á haust-
in. Laufvindar blása. En fyrir lauffalliS
skrýðist skógur og lyngbreiður rauðum,
guium og brúnum litum. Heilar fjalia-
hlíðar loga í undursamlegu litskrúði.
Sjáið dimmrautt lyngið, Ijósgullna víði-
runnana og „þúsundlitan" skóginn. Blöð
fífunnar — brokið — fara snemma í
haustbúninginn og kallast þá rauð-
breyskingur. Svo kemur hver af öðrum.
Reyniberin roðna, lauf bjarkanna verða
gulbrún, flekkótt og rauð, ribsið gul-
grænt, hvönnin fölhvít, sigurskúfurinn
blóðrauður, hin stóru blöð Alaskaasp-
anna gulbleik og oft með svarta jaðra.
Innan um standa algræn tré. Valda því
jarðvegsskilyrði o. fl. aðstæður. Gömul
blöð gulna fyrst, en unga laufið næst
endum greinanna helst lengst grænt.
Laufið springur út á vorin, fagurgrænt
og frísklegt. Það gegnir hlutverki sínu
að vinna kolefni úr loftinu allt sumarið.
En þegar kólnar og hausta tekur, verð-
ur breyting. Næringarstarfsemin minnk-
ar, mikilvæg efni flytjast úr laufinu, án
þess að jafnmikið komi í staðinn. Þá
koma haustlitirnir í Ijós, aðallega rauð-
ir, gulir og brúnir. Ber oft mikið á rauðu
haustlitunum, áður en hinir gulu láta
að sér kveða. Ekki myndast samt rauð
litarefni í blöðum allrá trjáa og runna,
en allt lauf gulnar að lokum.
Sérlega mikið ber á rauðu litunum
eftir frostnætur, en í votviðrum öllu meir
á hinum gulfölu og brúnu. i kulda breyt-
ist nokkuð af mjölvi laufsins í sykur, og
getur þá rauður litur komið í Ijós. Síðan
flyst sykurinn burt úr blöðunum, sem
gulna þá og visna. Hinir algengu brúnu
haustlitir orsakast af efnabreytingum í
dauðu laufi. Þetta er sams konar breyt-
ing og þegar sundurskorin kartafla eða
epil dökknar vegna áhrifa súrefnis lofts-
ins. Oft eiga mörg litarefni þátt I lit-
brigðunum á haustin.
Gangið sjáandi um gróðurinn. Njótið
litanna í görðum, hraunum, móum og
hlíðum. Já, og allra „Kjarvalslitanna“ í
mosanum. — Er nokkuð gagn að öllum
þessum litum? Um suma þeirra er það
augljóst. Græni gróðrarliturinn er ekki
aðeins fallegur, heldur einnig bráðnauð-
synlegur, því að án blaðgrænu geta
plönturnar ekki unnið kolefni úr loftinu.
En margt er á huldu um haustlitina.
Mörg aldin fá fagra liti við þroskunina.
Þetta er beita fyrir ýmis dýr, sem éta
aldinin og dreifa um leið ósjálfrátt fræj-
unum. Hafa víst margir séð hrafn á
berjamó. Blómin skarta margvíslegum
litum. Þau halda sér beinlínis til fyrir
skordýrunum. Það er eins og þau segi:
„Hér er ég. Komdu og fáðu þér hun-
ang.“
Og skordýrin koma og éta angandi
hunangið. Þau borga máltíðina með því
að bera utan á sér frjóduft milli blóm-
anna og stuðla þannig að fræmyndun
og fjölgun þeirra. Líklega vita skordýrin
ekkert um, hvaða gagn þau gera með
þessu, en það gerir heldur ekkert til.
Náttúran veit sinu viti, og tilganginum
er náð. Litfögru blómin og skordýrin
eru sem sköpuð hvort fyrir annað. Hin
litdaufu blóm grasa, stara og fleiri jurta
bjarga sér á annan hátt. Þau láta frjó-
korn sín berast á vængjum vindanna.
Þau eru ósjáleg, hunangslaus og ilm-
laus, enda þurfa þau ekki að halda sér
til, því að vindurinn kærir sig kollóttan.
En þau verða að framleiða kynstur af
frjókornum, því að mikið fer til spillis-
Og þau teygja fræfla og frævur út úr
blómunum, svo að vindurinn nái vel til
þeirra. Allt er með ráði gert.
Ritgerðasamkeppni
Einn af beztu vinum ÆSKUNNAR árum sam-
an, Gunnar Magnússon frá Reynisdal, gaf í til-
efni af 75 ára afmæli blaðsins 5.000,00 krónur,
sem áttu að verða verðlaun í ritgerðasamkeppni
meðal lesendanna. Alls bárust um 200 ritgerðir.
Þrenn verðlaun voru veitt fyrir beztu ritgerðirnar.
1. verðlaun, sem eru 2.500,00 krónur, hlaut
Haraldur Árni Haraldsson, Mosabarði 4,
Hafnarfirði, 14 ára.
ÚRSLIf
2. verðlaun, 1.500,00 krónur, hlaut Pétur Ár-
mannsson, Eyvindarholti, Álftanesi, 12 ára.
3. verðlaun, 1.000,00 krónur, hlaut Guðrún
Bjarnadóttir, Bjarnastöðum, Axarfirði.
ÆSKAN þakkar fyrir þessa góðu þátttöku, og
munu sumar af ritgerðunum koma í blaðinu á
næstunni.
92