Eimreiðin - 01.07.1931, Side 74

274
ÞJÓÐIN OG RÍKID
EIMREIÐIN
fyrir óvina-árásum og önnur greiðfærari lönd. Og það var
síður en svo, að þessi hvöt til ríkisstofnunarinnar yxi, þegar
til íslands var komið. Menn sáu, að landið yrði ekki auðsótt
með hernaði. — Þá kemur enn sú ástæða til, að hin innri
þörf bændaþjóðar til ríkisstofnunar er ekki mikil, á meðan
náttúrugæði landsins eru tiltölulega rík og einstakir menn
halda uppi siglingasambandi við önnur lönd, svo að fá megi
þaðan þær vörur, sem landið sjálft framleiðir ekki.
Afleiðingin varð líka sú, að það »lýðríki«, sem hinir fornu
íslendingar stofnuðu, var í raun réttri ekkert ríki, í orðsins
rétta skilningi, heldur að eins einskonar samlag eða samtök
um sameiginleg lög og dómgæzlu, sem þó ekki studdist við
neitt eiginlegt framkvæmdarvald eða ríkisvald. — Þetta form
reyndist og vitanlega bráðónýtt jafnskjótt og sameiginleg við-
skiftaþörf fór að krefjast úrlausnar, og útlent vald fór að
leita á og lofa fríðindum.
Það var útlenda valdið, sem stofnaði fyrst riki hér á landi
um leið og það gróðursetti hér yfirráð sín yfir landi og þjóð.
— Drætti að þeirri ríkisskipun, sem nú gildir, hefur og þjóðin
sjálf ekki dregið. Þeir urðu til með stjórnarskránni 1874, og
ríkið eða ríkisvaldið var danskt þangað til 1903, að það varð
íslenzkt að nokkru leyti, og al-íslenzkt varð það fyrst 1918.
Eðlilegast hefði verið, að um leið og þjóðin öðlaðist sjálf-
stæði, hefði ríkisskipulagið verið steypt upp frá rótum. En
það hefur ekki verið gert. Alt hefur miðað að því að rífa
niður núverandi skipulag án þess að byggja upp nokkuð
nýtt. Þjóðin vill vera sjálfstæð þjóð, en ekki sjálfstætt riki,
eða réttara sagt — hún heldur, að þjóð, sem hefur samið
sér einhver lög, sé þar með orðin að ríki. En það er mesti
misskilningur, eins og síðar skal sýnt. Sannleikurinn er sá,
að enda þótt íslenzka ríkið sé í söngvum, ritum og ræðum
hafið til skýjanna, þá miðar alt, sem gert er, að því að skafa
út öll aðal-einkenni þess og leysa það upp. — Þessu til
stuðnings nægir að benda á tvent — konungitm og þingið.
Konungsvaldið er samkvæmt ósk þjóðarinnar orðið að eins
nafnið tómt. Ríkið er því raunverulega orðið líkast forseta-
lausu lýðveldi með ríkisvaldið á hrakningi milli stjórnmála-
flokka.