Eimreiðin - 01.10.1954, Page 18

250
UM LISTSKÖPUN FYRR OG NÚ
EIMREIÐIN
vísindum, varð með öðrum orðum vélræn í eðli sínu, og uin
leið tóku menn að ofmeta vitsmunalífið á kostnað kærleiks-
eðlisins.
Fornmenntastefnan eða húmanisminn gekk í þá átt að búa
mönnum eftirsóknarverða vist hér á jörðu, af eigin hyggjuviti
voru, án þess að biðja guð um handleiðslu. Húmanisminn varð
því upphafið að einstaklingshyggjunni, en hún aftur upphafið
að þeirri sérdrægni, sem mannkynið stynur nú undir. Sér-
drægnin elur af sér eigingirnina, og af henni stafar svo sxi
styrjöld allra gegn öllmn, sem einkennir samtíð vora. Nú berjast
ekki aðeins ríkin hvert gegn öðru, heldur er hvert ríki sjálfu
sér sundurþykkt, með þeirri flokkabaráttu, sem háð er í hverju
þjóðfélagi. Þessi sjálfsdýrkun og flokkshyggja er nú komin út
í svo miklar öfgar, að til eru fjölskyldur, þar sem hver höndin
er upp á móti annarri, maki berst gegn maka, börn gegn for-
eldrum og sjálf innbyrðis, bróðir gegn systur eða bróður, systir
gegn bróður eða systur, og svo langt gengur sundrungin, að
mennirnir eru nú vansælli i hjarta sínu en áður, og fyrir sumra
sjónum lífið svo napurt, að óbærilegt er. Á öllum liðnum menn-
ingartimabilum var til einhver sameiginleg andleg hugsjón, sem
allir listamenn þráðu að tjá. Nú er engin slík hugsjón lengui'
til, því efnishyggjan getur aldrei orðið öllum sameiginleg hug-
sjón. En hún hefur hins vegar valdið mönnunum örlagaríku
andlegu gjaldþroti. — Vér sjáum, að endurfæðingartimabilið,
sem svo mjög ■ hefur verið vegsamað, varð upphafið að nei-
kvæðri þróun. f listinni varð síðasta afleiðing þeirrar þróunar:
upplausn.
f fyrstu var viðfangsefni listarinnar andlegt líf mannsins,
ef undan er skilin listaframleiðsla hellnabúa frá frumöid, síðan
sálarlíf mannsins og nú síðast jarðlíf hans. Með því hófst a
sínum tima tilhneigingin til að mála fyrst og fremst landslag,
en með þróun þessarar greinar málaralistarinnar minnkar
smám saman áhugi listamannsins fyrir lífsgildi sjálfrar mann-
verunnar, sem að lokum endar með því að afskræma hið mann-
lega bæði í málara- og myndhöggvaralist. Þar með nær efnis-
hyggjan alræðisvaldi í list og náttúrudauðaskeiðið, sem svo mætti
nefna, er hafið. Þá titrar kramið hjarta listamannsins á skræl-
þurri eyðimörk vitsmunalífsins eða kvelst í feni djöfladýrkunar.