Eimreiðin - 01.10.1954, Síða 22

254
UM LISTSKÖPUN FYRR OG NÚ
eimreiðin
stefna, „naivisminn11, og meira að segja „dadaisminn“, sem
lilaut nafn sitt af fyrsta atkvæðinu, sem ómálga barnið bablar,
en það er da-da. Enginn málari hefur ennþá haft kjark til að
kalla sig „demonista“, þó að til sé fjöldi málverka, sem eru til
orðin fyrir hjálp demoniskra, þ. e. djöfullegra afla. Taugaveikl-
aðir menn og geðbilaðir hafa margir gert miklu meiri listaverk
og sýnt meiri fegurðarsmekk í list en hægt er með nokkru móti
að finna í verkum sumra þeirra atvinnulistmálara vorra tíma,
sem gefið hafa sig á vald braski og útreikningshætti efnis-
hyggjunnar.
Af framangreindu er ljóst, að hin alhliða tilraunastarfsemi
á sviði listarinnar síðastliðna hálfa öld hefur haft sínar gagn-
legu hliðar, þar sem hún hefur fjallað um eðli listarinnar og
skilningssvið, tekið til athugunar sálarástand og verk manna á
öllum stigum mannlegra hæfileika, allt frá afburðamanninum
.til fávitans, og lagt mat á öll hugsanleg fyrirbæri listsköpunar.
En það, sem samtiðin þráir, er endurfæðing i listinni með
kristin sjónarmið að takmarki. Vér höfum kynnzt listgáfum og
framleiðslu venjulegra listamanna vorra, án þess að finna þar
þá nýsköpun og endurfæðingu, sem vér söknum frá blómaskeiði
innblásinnar listar. Þeir hafa þrælað í ytri formum og afhjúpað
fyrir augum vorum andlega fátækt og ófrjósemi efnishyggjunn-
ar. Vér höfum orðið vottar að andlegu gjaldþroti. Vér höfum
lifað hrörnun hvíta kynþáttarins. — Ekkert annað en ný og
andleg endurfæðing getur bjargað listinni og menningunni fra
glötun.
Á morgni mannlífsins lét enginn sér detta í hug, að takmark
listarinnar væri það eitt að líkja eftir náttúrunni, án þess að
nokkuð annað og meira opinberaðist í listinni en það, sem
náttúran hafði að sýna og láta í té. Menn lögðu andlega merk-
ingu í listina, væntu sér af henni fullkomnunar, sem jarðlífið
skjddi keppa að. Sem dæmi um þetta má nefna egypzka og gríska
myndlist. Þrátt fyrir raunsæið í fornegypzkri myndlist, verður
þó ekki um það villzt, að í mannamyndum Forn-Egypta felst
meira en sjálf eftirmyndin. Þær eru mælskar i tjáningu um
það, hvaða stöðu fyrirmyndin skipaði í þjóðfélaginu og um and-
legt þroskastig hennar. 1 forngrískri myndlist er að finna goða-