Eimreiðin - 01.05.1962, Síða 93

EIMREIÐIN
181
^'Usprófi gekk Hannes í prestaskólann,
hugur hans stæði til náms við
'askólann í Kaupmannahöfn, en til
Pess voru efnin ekki næg. Það átti þó
c‘kki fyrir Hannesi að liggja að gerast
Pfestur, því að eftir að liann hafði sótt
Utn kall tvívegis án árangurs, m. a.
'eSua andstöðu Magnúsar landshöfð-
lnSja, hét hann því, að hann skyldi
ulclrei framar hugsa um prestsembætti
það efndi liann. Upp úr þessu tók
ar*u að gefa sig við blaðamennsku,
esti kaup á Þjóðólfi, þótt efnin væru
, kastaði sér út í stjórnmálabar-
attuna og var kosinn á þing í Árnes-
sýs*u árið 1901 og sat á þingi eftir það
^ ársins 1911, en þá féll hann í kjör-
*uii sínu og dró sig þá út úr stjórn-
rtt‘ilunum fyrir fullt og allt.
1‘jóðólfur varð í höndum Hannesar
e,tt vinsælasta blað landsins, og átti í
raUn og veru engan annan keppinaut
6tt ísafold undir stjórn Björns Jónsson-
síðar ráðherra. Hannes studdi
einiastjórnarflokkinn lengst af, eða
Paiigað til Uppkastið kom til sögunnar,
eit þá snerist hann gegn sínum fyrri
Saniherjum og barðist gegn því af hinu
'í’esta harðfylgi. Andstaða Hannesar og
;'hrif blaðs hans um land allt, munu
ata átt einn ríkastan þátt í, að Upp-
astið hlaut þau örlög, sem öllum eru
*tuun.
j. *ú, þegar svo langt er um liðið,
'Uust manni sem furðu mikið veður
ati verið gert út af Uppkastinu, þar
Scrn andstæðingar þess töldu að það
'Udi innlimun í danska ríkið. Er þó
'arla efi á, að það var stórt skref til
sJálfstæðis frá því sem var áður en
það
kom fram. Það hefur verið mjög
? Utenn trú, að andstæðingar Uppkasts-
ns hafi bjargað þjóðinni frá miklum
°ða með hinni skeleggu baráttu sinni.
' alin hafa snúizt þannig, að uppkasts-
aUdstæðingar þurftu naumast að færa
r(Jk fyrir skoðunum sínum. En á þessu
máli eru margar liliðar. Arið 1908
gat enginn vitað að heimsstyrjöldin
myndi skella á og breyta mörgu. Marg-
ir telja, að Islendingar liefðu hlotið
fullveldi 1918 jafnt fyrir því, þótt
Uppkastið hefði verið samþykkt. Eins
og kunnugt er, hömpuðu Bandamenn
mjög sjálfsákvörðunarrétti smáþjóð-
anna í styrjaldaráróðri sínum, en sá
var galli á gjöf Njarðar, að þessi rétt-
ur átti aðeins að gilda fyrir þær þjóðir,
sem áður voru undirokaðar af Þýzka-
landi og fylgiríkjum þess. írar fengu
t. d. ekki sjálfstæði fyrr en síðar, eftir
blóðuga innanlandsstyrjöld, og engin
þjóðaratkvæðagreiðsla var látin fara
fram í Elsass-Lothringen, þótt svo
hefði auðvitað átt að vera samkvæmt
kenningunni um sjálfsákvörðunarrétt-
inn. Danir fengu sinn hluta af Slésvík
eftir þjóðaratkvæðagreiðslu og þar af
leiðandi gætu þeir ekki vegna um-
heimsins neitað íslendingum um
sama rétt, nema með því að gera sig
brotlega gegn þeim liugsjónum, sem
þeir nutu sjálfir góðs af við endur-
heimt Suðurjótlands. Kenning þessi er
góð og gild svo langt sem hún nær,
þó að raunar sé hæpið að leggja allt
of mikið upp úr siðferðilegum viðhorf-
um í viðskiptum ríkja. En í þessu sam-
bandi mætti setja fram þá spurningu,
hvort réttarbætur þær, sem fólust í
Uppkastinu, hefðu ekki nægt til þess
að umheimurinn hefði talið að íslend-
ingar hefðu þegar fengið það, sem
þeim bar með réttu, og af því hefði
aftur leitt, að árið 1918 hefði ekki orð-
ið það merkisár, sem það varð í sögu
landsins. Þessu er hér varpað fram,
ekki sem staðhæfing, heldur til um-
hugsunar, einkum þar sem ýmis at-
vik frá síðustu árum og áratugum hafa
staðfest þann grun margra, að stór-
þjóðirnar séu oft furðu lítilþægar, þeg-
ar um réttindi smáþjóða er að ræða,
þótt hugsjónafánanum sé haldið hátt