Tímarit lögfræðinga - 01.07.1956, Side 9

landeiganda að spilla hverum, laugum og ölkeldum á landi
sinu, hvort sem það er með ofaníburði, framræslu eða
með öðrum hætti, nema það sé nauðsynlegt talið sam-
kvæmt matsgerð til varnar þvi landi eða landsnytjum.
b) Skylt er landeiganda að láta af hendi nauðsynlegt vatn,
land og efni úr landi sínu til sundlaugar og sundskála í
almenningsþarfir. Bætur fyrir laugavatn, land og lands-
afnot, átroðning og annað tjón eða óþægindi, skal greiða
eftir mati, nema samkomulag verði.“
Meginreglan er sú, samkvæmt 9. gr. vatnalaganna, sem
vitnað er til, að landeigandi megi ráðstafa eða hagnýta
sér jarðvatn, regnvatn og leysinga, er á landareign safn-
ast, lindir, dý, tjarnir og slik minni háttar vötn, sem eigi
hafa stöðugt framrennsli ofan jarðar, með hverjum þeim
hætti, er hann kýs, enda stafi ekki af þvi hætta eða veru-
leg óþægindi fyrir meðferð eða spjöll á eign annarra
manna, sem ekki er skylt að þola samkvæmt sérstakri
heimild.
Ljóst er af ákvæðum þessum, að laugar og hverir fylgja
landareign þeirri, sem laug eða hver er á. Er sú regla
óefað í samræmi við forna landsvenju. Hafa laugar og
hverir sjálfsagt frá fornu fari verið talin til jarðarhlunn-
inda, enda hafa menn haft nokkur not heita vatnsins til
þvotta og í böð.
Þess má hér geta, að bæði meiri og minni hluti Fossa-
nefndarinnar svo kölluðu voru sammála um, að eignar-
réttur að hverum og laugum fylgdi eignarrétti að því
landi, sem laug eða hver er á. En eins og kunnugt er,
klofnaði Fossanefndin vegna ágreinings um eignarrétt að
vatnsréttindum i heimalöndum. Meiri hluti nefndarinnar
taldi rennandi vatn eigi undirorpið eignarrétti einstakl-
ings, heldur eins konar almenningsgagn eða eign rikisins.
Byggði liann vatnalagafrumvarp sitt á þeirri stefnu, að
óvirkjað vatn, sem landareign sú, sem það er á eða rennur
um, þarf eigi til sinna þarfa, skuli vera eins konar almenn-
ingsgagn undir umráðarétti rikisins, frjálst til notkunar
135