Tímarit lögfræðinga - 01.11.1983, Blaðsíða 75

rétt jafn þýðingarmikil álitamál um efni hins stj órnarskrárverndaða
prentfrelsis. Sýnist hæpið að beita heimildinni í 2. mgr., 2. gr. a
Hæstaréttarlaganna (sjá 2. gr. 1. nr. 24/1979 svo sem henni var breytt
með 2. gr. og 3. gr. 1 nr. 67/1982) um að skipa dóminn aðeins þremur
dómurum í máli sem þessu.
1 öðru lagi má gera athugasemd við dóminn að því leyti, að fyrst
er komizt að þeirri niðurstöðu að varnaraðilinn hafi átt þess kost að
bera ákvörðunina um haldið undir dómstóla (og þá væntanlega til að
fá úr því skorið, hvort efnisleg skilyrði hafi verið til staðar) en síðan
sagt að dómstóllinn þurfi ekki að taka á málinu efnislega, þar sem
búið sé að höfða mál til upptöku blaðanna. Til hvers er þá rétturinn
til að bera ákvörðunina sérstaklega undir dóm? Þetta er þeim mun
undarlegra, þegar athugað er, að varnaraðili hafði borið ákvörðunina
undir dóm, áður en ákæra var gefin út. Niðurstaða Hæstaréttar um
þetta felur í sér, að með höfðun opinbers máls kemur ríkissaksóknari
í veg fyrir að dómstóllinn taki strax afstöðu til þegar fram kominnar
óskar um að haldið verði talið ólögmætt. Haldsþoli verður þá að sæta
því að þetta komi aðeins til meðferðar síðar í tengslum við dóm í refsi-
málinu (sjá hér til samanburðar hrd. 1963:461 og 1975:474).
Þessi atriði í dóminum eru þó ekki aðalatriði málsins, heldur það
efni hans, sem snýr að prentfrelsinu sjálfu, þ. e. skýringu á 72 gr.
stjórnarskrárinnar. Verður nú að því vikið.
1 72. gr. stjórnarskrárinnar segir svo: „Hver maður á rétt á að láta
í ljós hugsanir sínar á prenti; þó verður hann að ábyrgjast þær fyrir
dómi. Ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir prentfrelsi má aldrei í lög
leiða.“
Með þessu stjórnarskrárákvæði er réttur borgaranna til að tjá sig
opinberlega sérstaklega verndaður fyrir afskiptum handhafa ríkisvalds
á hverjum tíma. Það er raunar sameiginlegt einkenni á mannréttinda-
ákvæðum stj órnarskrár, að þau vernda borgarana fyrst og fremst fyrir
árásum af ríkisins hálfu, hvort heldur er með settum lögum eða fram-
kvæmdavaldsathöfnum. Alveg er það óvéfengjanleg kenning í stjórn-
lagafræðum að 72. gr. stjórnarskrárinnar bannar fyrirfram tálmanir
fyrir því að menn láti í ljós hugsanir sínar (sjá t. d. Ólaf Jóhannesson:
Stjórnskipun Islands, 2. útg. 1978 bls. 464 og 466-467). Er því vernd-
aður réttur borgaranna til að koma á framfæri (með prentun og dreif-
ingu) við aðra borgara hugsunum sínum. Síðan er svo skýrt kveðið
á um að menn verði að ábyrgjast hugsanir sínar fyrir dómi.
í „Spegilsmálinu“ var dæmt að stjórnarskrárákvæðið fæli ekki í sér
takmarkanir á því, að af ríkisins hálfu sé lögreglan send til að sækja
193