Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 50

Ýmis skilyrði eru í lögum fyrir áfrýjun og varða þau fjárhæð kröfu, sem
nú þarf að vera 300.000 krónur, svo og fresti og formsatriði.
í lögunum um meðferð opinberra mála, 147. gr. (lög nr. 19/1991 með breyt-
ingu í lögum nr. 37/1994), segir að áfrýja megi til endurskoðunar á viðurlög-
um, lögskýringum, sönnunarmati öðru en mati á munnlegum framburði, svo
og til ómerkingar, heimvísunar og frávísunar frá héraðsdómi. Gagnstætt því
sem er í sumum löndum, getur Hæstiréttur þyngt refsidóma, ef ríkissaksóknari
áfrýjar og gerir kröfu þess efnis.
Afrýjun og kæra frestar oftast framkvæmd héraðsdóms eða úrskurðar, þó
að undantekningar séu frá því.
Eftir grundvallarbreytingu, sem gerð var á skipan dómstóla hér á landi árið
1800, voru dómstig í íslenskum málum þrjú: héraðsdómur, landsyfirréttur í
Reykjavík og hæstiréttur í Kaupmannahöfn. Þegar Hæstiréttur Islands tók til
starfa 16. febrúar 1920, féll dómsvald hæstaréttar í Kaupmannahöfn niður í
íslenskum málum og dómstigin hafa síðan verið tvö. Segja má að það sé í
samræmi við þetta, að Hæstiréttur hefur haft mjög frjálsar hendur við end-
urskoðun héraðsdóma, því að það er í bestu samræmi við regluna um réttláta
málsmeðferð að bæði sönnunaratriði og lagaatriði fyrsta dóms geti komið til
endurskoðunar. Þó að svo væri sagt í 46. gr. hæstaréttarlaganna að rétturinn
gæti tekið skýrslur af aðilum, vitnum og matsmönnum, var það í raun aldrei
gert. Hins vegar mátu dómarar réttarins gildi skýrslna, sem gefnar höfðu verið
munnlega í héraði, á grundvelli þess, sem ritað var í þingbækur um þær, enda
voru þessar skýrslur hluti hinna skriflegu dómsgerða, sem lagðar voru fyrir
Hæstarétt. Lögregluskýrslur voru einnig lagðar þar fram. Með lögunum vorið
1994 var gerð breyting á eldri reglum. Þar eru settar skorður við heimild
Hæstaréttar til að breyta niðurstöðu héraðsdóms um viðurlög. Þá er innleidd
sú regla, að Hæstiréttur geti ekki „endurmetið niðurstöðu héraðsdómara um
sönnunargildi munnlegs framburðar nema hlutaðeigandi vitni eða ákærði hafi
gefið skýrslu þar fyrir dómi".
í íslenskum lögum er dómstólum víða ætlað rúmt mat á lögfylgjum. Þannig
segir í 211. gr. almennra hegningarlaga, að manndráp varði fangelsi, „ekki
skemur en 5 ár, eða ævilangt“. Það er hlutverk dómara að kveða á um refsingu
innan þessara marka með hliðsjón af 8. kafla laganna. I 36. gr. samningalag-
anna er dómurum heimilað að víkja samningi til hliðar, m.a. á þeim grundvelli
að framkvæmd hans yrði talin ósanngjörn.
Hæstiréttur getur endurskoðað mat héraðsdóms um þessi og önnur svipuð
atriði, sem mörg dæmi eru um í lögum. Um sönnunarmat er aðalreglan sú,
að það er frjálst, þ.e. lagt í hendur dómara, sbr. 44. gr. einkamálalaganna, sem
er þannig:
1. Dómari sker úr því hverju sinni eftir mati á þeim gögnum, sem hafa
komið fram í máli, hvort staðhæfing um umdeild atvik teljist sönnuð,
enda bindi fyrirmæli laga hann ekki sérstaklega um mat í þessum efnum.
44