Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 59

Fordæmisreglum verður breytt með lögum og með reglugerðum, sem þurfa
þó sem endranær að hafa lagastoð. Fyrir hefur komið, að lög hafa verið sett,
þar sem löggjafinn taldi niðurstöðu dóms óviðunandi. Dæmi þess eru lög nr.
34/1994, en tilefnið var hæstaréttardómur 20. janúar sl. um kjötinnflutning.18
I hrd. 1958 651 kemur fram, að lögum um forræði óskilgetinna barna var
breytt eftir að héraðsdómur var kveðinn upp. Hæstiréttur taldi unnt að byggja
á lögum, eins og þau voru eftir breytingarnar. Viðbrögð við dómi geta einnig
orðið þau að reglugerð sé breytt.
Fyrrum var reynt að skýra lagasetningarvaldið efnislega, þ.e. setja fram
reglur um, hvað mætti fjalla um í lögum. Langt er síðan mönnum varð ljóst,
að þetta er ógerlegt. Er nú á því byggt, að lagasetningarvaldið takmarkist
aðeins af stjórnskipunarreglum. Hugsanlegt er að 2. gr. stjómarskrárinnar eigi
að skýra þannig, að heimild löggjafans til að setja reglur um einstök atriði sé
takmörkuð, þar sem slíkt vald sé dómsvald og í höndum dómara. Þó er í 68.
gr. stjómarskrárinnar sagt, að enginn útlendingur geti fengið íslenskan ríkis-
borgararétt nema með lögum. Setur Alþingi árlega lög, þar sem nafngreindum
mönnum er veittur ríkisborgararéttur. Dæmi eru einnig til þess, að lög hafi
verið sett um innflutning tiltekins aðila á tilteknum hlut svo og að lög hafi
verið sett um afskipti af tilteknu verkfalli.19
Hér á landi hefur lengi verið á því byggt, bæði af dómstólum, fræðimönnum
og stjómmálamönnum, að dómstólar geti skorið úr því, hvort lög séu í sam-
ræmi við stjómarskrána.20 Ef niðurstaðan verður sú, að svo sé ekki, beitir
dómstóllinn lögunum ekki. Segja má að skólabókardæmið um þetta sé „Hrafn-
kötlumálið“ (hrd. 1943 237), sem snerist um ákvæði í lögum nr. 127/1941
þar sem ríkinu var veittur einkaréttur til útgáfu fornrita en heimilað var að
veita öðram útgáfuleyfí, en binda það skilyrðum um réttritun. Þessi lög vom
talin ósami-ýmanleg prentfrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Þessi galli getur
einnig komið fram í því, að afgreiðsla frumvarps á Alþingi hafi farið úr bönd-
unum.
Því er oft haldið fram í dómsmálum, að lög séu andstæð stjórnarskránni.
Oftast er þá vitnað í mannréttindaákvæðin í 7. kafla, en einnig önnur ákvæði,
t.d. í 2. gr. (um valdskiptingu) og í 40. gr. (um að lög þurfi til að leggja á
skatta).
I hæstaréttardómi 1990 2, sem vitnað er til hér að framan, er vísað til þess,
18 Sjá: Skinka og löggjafarvilji (Tímarit lögfræðinga 1994, 1. hefti).
19 Lög nr. 23/1993 og 24/1993 og um verkföll t.d. nr. 1/1994.
20 Olafur Jóhannesson: Stjórnskipun íslands, bls. 402 o. áfr. Um norrænan rétt: Sven Nor-
berg: Reflexioner över svenska rattstraditioner i en europeisk rattsmiljö (Juridisk tidskrift
1994-95, 3. hefti). Efnið var rætt á norrænu lögfræðingaþingunum 1966 og 1987.
53