Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 61

í þessum dómi taldi Hæstiréttur, að jafnræðisreglan væri þyngri á metunum
en þær stjómmálaástæður, sem í sjálfu sér voru lögmætar, er leiddu til þess,
að bráðabirgðalögin voru sett. Þetta sýnir að dómstóllinn telur sig hafa ríka
skyldu til að standa vörð um þessa reglu. I sumum löndum er óhugsandi að
dómstólar lýsi lög ógild, t.d. er svo í Finnlandi. I öðrum löndum telja ýmsir,
að þetta geti gerst, en það gerist þó ekki í raun. Þannig er í Danmörku. í
sænsku stjómarskránni er heimilað að víkja lögum til hliðar, ef þau em ljós-
lega ósamrýmanleg henni. Sums staðar er lögbundið, að fyrir lagasetningu
skuli kanna hvort hugsanlegt sé, að stjómarskráin standi henni í vegi. Af þessu
sést, að ekki er alls staðar litið á það með sama hætti, hve ríkt vald dómstól-
arnir hafa til að meta gerðir þeirra, sem kjömir eru til landstjórnar.
Jafnræðisreglan er óskráð meginregla, sem talin hefur verið hafa sama gildi
og skráð stjórnarskrárákvæði. Hugsanlegt er að fleiri slíkar meginreglur verði
taldar felast í stjómarskránni eða standa henni jafnt gagnvart almennum lög-
um. Svo er um þingræðisregluna, þó að ósennilegt sé að hún komi við sögu
í dómsmáli. Hið sama er að segja um þá reglu, að dómstólar geti metið stjóm-
skipulegt gildi laga. Sigurður Líndal21 vill láta huga að því, að í lok 2. gr.
stjórnarskrárinnar standi: „Dómendur fara með dómsvaldið. Þeir gæta viður-
kenndrar lagahefðar og réttarmenningar“. Þessi hugmynd er tengd þeirri skoð-
un, að frá þjóðveldisöld hafi verið í landinu lagahefð, sem dómstólar beiti
sem fordæmisreglum, en nýmæli séu nú í settum lögum. I sambandi við lög-
festingu Mannréttindasáttmála Evrópu hefur verið bent á,22 að reglurnar sem
þar er að finna séu þess eðlis, að vafi verði um verkaskiptingu löggjafans og
dómstóla. Spumingin hér er sú, hvort æskilegt sé að setja lög til að framfylgja
reglunum í sáttmálanum eða hvort dómstólar eigi að meta gildi annarra laga
með hliðsjón af honum. í upphafi er þar um að ræða lög, sem eru eldri en
íslensku lögin um sáttmálann, sem voru sett á þessu ári, en aðstaðan að þessu
leyti gæti breyst. Þetta atriði er fyrst og fremst undir Alþingi sjálfu komið.
Spyrja má, hvort þeim reglum, sem jafna má til stjórnarskrárákvæða, verði
breytt með venjulegum lögum frá Alþingi. Olafur Jóhannesson telur svo ekki
vera, en danski prófessorinn Alf Ross er á öndverðum meiði.23 Höfundur
þessarar greinar telur, að sú festa, sem þessar reglur hafa náð, tengsl þeirra við
stjómarskrána og það að hún byggir á þeim forsendum, að þessar reglur séu til
staðar, leiði til þess, að fallast verði á skoðun Ólafs Jóhannessonar. Vel má
einnig nota orð Sigurðar Líndal um viðurkennda lagahefð og réttarmenningu.
21 I greininni sem nefnd er í 14. neðanmálsgrein.
22 Páll Þórhallsson: Lögfesting mannréttindasáttmála Evrópu (Úlfljótur 1994, 2. hefti). Dóra
Guðmundsdóttir: grein nefnd í 14. neðanmálsgr., bls. 166 og 185-189.
23 Stjómskipun íslands, bls. 412-413. Statsretslige Studier, Khöfn, 1959, bls. 168-182.
55