Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 75

sem hin settu lög létu ósvarað. Þangað gætu dómarar leitað án þess að leggja
sjálfir neitt af mörkum. Vel má vera að eitthvað eimi eftir af þessum hugmynd-
um, þó þannig að löggjafarsamkundan er nú komin í stað einvaldskonungsins
og réttarheimildir eins og eðli máls og meginreglur laga í stað eðlisréttarins.
Á einveldisöld var mótuð kenningin um þrískiptingu ríkisvaldsins og sam-
kvæmt henni var hlutverk löggjafans að setja lög, en dómstólanna að túlka
þau. Ef leggja á hana til grundvallar er ljóst að ekkert svigrúm er fyrir dóm-
stóla til að setja þjóðfélaginu reglur, enda ekki gert ráð fyrir því. Þess ber þó
að gæta að hér og í nálægum ríkjum er þrískipting ríkisvaldsins engan veginn
gagnger þannig að hún þarf ekki að leiða til þessarar niðurstöðu.
Mestu mun hér þó valda að dómstólar telja sig ekki hafa umboð sambærilegt
því sem löggjafinn hefur til að setja almenn fyrirmæli. Hann sæki umboð sitt
til þjóðarinnar, en dómarar sem þjóðhöfðinginn skipar að tillögu og á ábyrgð
ráðherra hafi ekki sambærilegt vald. Af þessum sökum skírskota dómstólar
langoftast til reglna sem taldar eru gildandi þegar þeir dæma í málum þar
sem ekki nýtur settra reglna. Hér má nefna dæmi.
Hæstaréttardómar 1968, bls. 1007.
L og V ritstýrðu bókinni „Læknar á íslandi“ þar sem voru æviágrip lækna. Sendu
þeir út eyðublað þar sem meðal annars var óskað upplýsinga um kynforeldra kjör-
barna. H sem hafði ættleitt bam gat þess á eyðublaðinu að bamið væri kjörbarn,
en greindi ekki frá því hverjir væru kynforeldrar þess. Þeir L og V öfluðu þá vitn-
eskju um það úr þjóðskrá og hugðust birta í ritinu. H fekk þá lagt lögbann við því
að þessar upplýsingar yrðu birtar. Með skírskotun til gmndvallarreglna persónurétt-
arins var niðurstaðan í bæjarþingi Reykjavíkur sú að H ætti rétt á að meina birtingu
á nöfnum kynforeldra kjörbarnsins. Niðurstaðan var staðfest í Hæstarétti með þess-
um rökstuðningi: „Samkvæmt grunnreglum laga um þagnarvemd einkalífs á stefndi
[H] rétt til þess, að nöfn náttúrlegra foreldra kjörbams hans, þess, sem í máli þessu
greinir, verði eigi birt í ritinu „Læknar á Islandi", sem áfrýjendur [L og V] ritstýra".
Hér eru dómstólar - héraðsdómur og Hæstiréttur - í reynd að setja afmarkaða
reglu þess efnis að óheimilt sé að birta nöfn kynforeldra kjörbams gegn vilja
kjörforeldris. Slíkrar reglu naut ekki við áður. Þeir kjósa hins vegar að skír-
skota til gmnnreglna sem þegar gilda, en eru ekki nánar tilteknar.
Hæstaréttardómar 1986, bls. 935.
H sat í gæzluvarðhaldi og var með úrskurði sakadóms synjað að neyta kosningaréttar
í sveitarstjórnarkosningum. Hann kærði úrskurðinn. í dómi Hæstaréttar sagði að það
væri undirstöðuregla í sambandi við þvingunarráðstafanir vegna rannsóknar í opin-
bem máli að þeim væri hagað á þann veg að sökunaut yrði sem minnst óhagræði
að. Var ekki talið að vandkvæði væru á því að H væri gefinn kostur á að neyta at-
kvæðisréttar eða ástæða væri til að ætla að það stofnaði í hættu markmiði gæzlu-
varðhaldsins.
69