Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Síða 99

dómstóla á 67. gr. stjómarskrárinnar, um mótun þeirra á reglunum um hús-
bóndaábyrgð, mótun þeirra á jafnræðisreglu, andmælareglu og meðalhófsreglu
stjórnsýsluréttarins og ákvörðun þeirra á stöðu þjóðréttarreglna sem áður er
að vikið. Þá verður einnig að hafa í huga að sjaldan eru tvö tilfelii nákvæmlega
eins, þannig að hver dómur eykur þá einhverju við og reglurnar verða fyllri.
8. SAMLEIKUR LÖGGJAFARVALDS OG DÓMSVALDS
8.1 Inngangur
Hér að framan hefur verið gerð grein fyrir þeim viðhorfum að dómstólar
ættu engan þátt í að setja reglur; hlutverk þeirra væri einungis að skýra gild-
andi lagaákvæði án þess að leggja neitt sjálfstætt af mörkum. Dómur væri
einungis staðfesting á því hvað væra gildandi lög. Þetta er ekki í samræmi
við veruleikann eins og þegar hefur verið sýnt fram á. Rakin hafa verið tengsl
fordæma við aðrar réttarheimildir og reynt að sýna hvemig dómstólar móti
reglu á grundvelli viðurkenndra réttarheimilda og síðan hver sé hlutur dóm-
stóla í mótun löggjafar. Dómstólar brjóta stundum ísinn þegar þeir dæma um
sakarefni sem hefur ekki áður komið til kasta þeirra, svo sem um fébótaábyrgð
ríkisins og skaðsemisábyrgð. Síðan tekur löggjafinn við og setur lög sem
geyma nánari reglur.
8.2 Kröfu málsaðila hafnað þar sem ekki sé á vaidi dómstóla að setja
reglu, heldur Iöggjafans
Ávallt er nokkurt álitamál hvar skil eiga að vera milli löggjafarvalds og
dómsvalds þegar ákvarða skal hvaða regla gildi í samskiptum manna - þar á
meðal hversu víðtæka heimild dómstólar hafi á þessu sviði. Dómstólar hafa
ávallt beitt dómsvaldi sínu hófsamlega, enda ekki talið sig hafa umboð til að
skipa lögum í þjóðfélaginu, sambærilegt við umboð þjóðkjörinna fulltrúa lög-
gjafarsamkomunnar. Nefna má tvo dóma sem varpa nokkru ljósi á þetta álita-
efni.
Hæstaréttardómar 1979, bls. 1157, sbr. bls. 1173.
M og K hófu óvígða sambúð í maí 1972 og eignuðust bamið E í júní sama ár.
Þann 10. maí 1975 slitu þau sambúðinni og fekk K forræði bamsins E, en M krafðist
umgengnisréttar.
I dómi héraðsdóms sagði meðal annars: „Dómurinn telur, að eðli máls samkvæmt
verði umgengnisréttur að byggjast annað hvort á samningi foreldra eða á settum
lögum, ef foreldrarnir geta ekki komið sér saman um hann. Sett lög eru nauðsynleg
í slíku tilviki, þar sem reglumar þurfa að vera almennar, skýrar og ítarlegar, og er
það hlutverk löggjafarvaldsins að móta slíkar reglur“. Var krafa M um umgengnis-
rétt því ekki tekin til greina.
I dómi meiri hluta Hæstaréttar sagði að óvígðri sambúð yrði ekki jafnað til hjúskapar
við ákvörðun umgengnisréttar. Yrði slíkur réttur, þegar svona stæði á, ekki leiddur af
93