Tímarit lögfræðinga - 01.04.2000, Page 63

konar brot áður og þá með hve löngu millibili. Persónulegar aðstæður dómþola
þurfa ennfremur sérstakrar skoðunar við. Það kann t.d. að vera að aðstæður
hans hafi breyst mjög til batnaðar frá því að brotið var framið og ljóst sé að
dómþoli sé að gera tilraun til að víkja af afbrotabraut. í slíkum tilvikum er
samfélagsþjónustan tækifærið til þess að byrja upp á nýtt, framhaldið er svo
undir dómþola komið. Sé dómþoli ungur að árum eða sé hann að hljóta sinn
fyrsta óskilorðsbundna dóm getur samfélagsþjónustan á sama hátt verið hans
síðasta tækifæri áður en afbrotaferill hans tekur á sig aðra mynd.
Það er ekki skilyrði fyrir samfélagsþjónustu að dómþoli sé í fastri vinnu eða
námi þó að andi laganna sé í þá áttina. Gjaman er við það miðað að dómþoli
geti sýnt fram á að honum séu tryggð önnur kjör er nægi honum til lífsviður-
væris svo sem örorkubætur.
í fyrrnefndu frumvarpi til laga um samfélagsþjónustu segir að margir dóm-
þolar eigi við áfengis- og fíkniefnavandamál að stríða. I slrkum tilfellum verði
að meta hvort þessi vandamál dómþola séu þess eðlis að hann geti innt sam-
félagsþjónustu af hendi. Eins og fyrr segir veitir sakarferillinn oft vísbendingu
um það hversu dómþola er mikill vandi á höndum. Kann það að skipta sköpum
að hann hafi tekið á þeim vanda og hugsanlega leitað sér aðstoðar hjá með-
ferðarstofnun. Eitt skilyrði samfélagsþjónustu, sé hún ákveðin, er bann við
neyslu áfengis- og fíkniefna. Ennfremur má geta þess að Fangelsismálastofnun
hefur heimild til þess að fallast á samfélagsþjónustu með viðbótarskilyrðum,
m.a. skilyrði um áfengis- og fíkniefnameðferð, skv. 2. mgr. 25. gr. laga um
fangelsi og fangavist, sbr. 2.-6. tölul. 3. mgr. 57. gr. almennra hegningarlaga.
Fangelsismálastofnun hefur farið varlega í að beita þessu skilyrði varðandi
innlögn en hér er um að ræða viðbót við samfélagsþjónustuna, þ.e. sá tími sem
dómþoli ver á meðferðarstofnun telst eigi til frádráttar í klukkustundum. Vinnu-
skyldan hvflir eftir sem áður á dómþolanum. Viðbótarskilyrðið er því íþyngj-
andi fyrir dómþola. Gangist hann ekki undir það á hann ekki annarra kosta völ
en að afplána refsingu sína. í öðru lagi má nefna fyrrgreint skilyrði samfélags-
þjónustu um áfengis- og fíkniefnabindindi. Fangelsismálastofnun hefur því í
flestum tilvikum aðeins beitt viðbótarskilyrðinu þegar afstaða dómþola til
meðferðar hefur verið jákvæð. Reynslan hefur einnig sýnt að meðferð þjónar
oft litlum tilgangi sé um að ræða dómþola sem eigi ganga sjálfviljugir í gegnum
meðferðina. Meðferðarstofnanimar sjálfar hafa ennfremur verið mótfallnar því
að taka slrka dómþola í meðferð enda geta þeir valdið óróa í meðferðarhópnum.
Göngudeildarmeðferðir sem viðbótarskilyrði hafa hins vegar oft gefið góða
raun og er þá fylgst með því að dómþoli leiti sér meðferðar þar með reglulegu
millibili á samfélagsþjónustutímanum.
A tilraunatímabili samfélagsþjónustunnar var gildissvið hennar þrengra en
nú en þá var aðeins unnt að fullnusta allt að 3 mánaða óskilorðsbundinn dóm
með samfélagsþjónustu. Á þeim tíma höfðu flestir dómþolar verið dæmdir fyrir
brot gegn umferðarlögum og var meðaltal áranna 1995-1997 u.þ.b. 92%.
Gildissvið samfélagsþjónustunnar var útvíkkað eins og áður sagði í 6 mánuði
57