Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Page 4

dómi. Frá reglunni eru að sjálfsögðu ýmsar undantekningar sem hafa mismikla
þýðingu og eru þar af leiðandi mismikið notaðar.
Reglan um opinbera málsmeðferð, í þeirri rnynd sem hún nú er, á rót sína að
rekja til þess tíma að dómsvaldið var vanþróað og réttarfarið sömuleiðis. Því
kom fram sú krafa að þinghöld væru háð í „heyranda hljóði“ í því skyni að veita
dómendum aðhald og koma í veg fyrir að þeir misbeittu valdi sínu.
Vonandi eru flestir sammála um að nú á dögum sé þessi þörf ekki lengur fyr-
ir hendi, að minnsta kosti miklu síður. Víst er að í lokuðum þinghöldum er
aðhald af þessu tagi ekki til staðar en engum dettur þó í hug að þar sé allt í voða.
Fullyrða má að hagsmunagæsla lögmanna og lagareglur unt réttarfar og dóm-
stóla tryggi nægilega að dómendur gæti fyllstu hlutlægni í störfunr sínum. Sé
það rétt er þá ekki botninn dottinn úr reglunni um opinbera málsmeðferð og til-
vist hennar í réttarfarinu byggist á gömlum vana? Það er enda svo að almenn-
ingur svokallaður leggur afar sjaldan leið sína í dómsali til að hlýða á meðferð
mála fyrir dómi.
Flins vegar verður vart aukins áhuga fjölmiðla á dómsmálum og nreðferð
þeirra. Af hverju sá aukni áhugi stafar er erfitt um að segja en vera kann að fjöl-
miðlamenn hafi í ríkari mæli komist að því að hér sé að finna gott fréttaefni að
þeirra mati. Þá má spyrja, er ástæða til þess að málsmeðferð sé opinber af þess-
um sökum einum? Því er tæplega hægt að svara játandi. Flinu er ekki að neita
að vel grundaðar og hlutlægar frásagnir af dómsmálum geta haft upplýsinga- og
menntunargildi fyrir þá senr á hlýða og lesa. Það eru þó því miður dæmi um að
frásagnir fjölmiðla séu þannig úr garði gerðar að þær snúist um aukaatriði sem
engum máli skipta um lausn þeirrar deilu sent uppi er og gefi þannig ranga og
villandi mynd af deiluefninu.
Að því er sakamál varðar sérstaklega er einnig hægt að rökstyðja að frásagn-
ir af meðferð þeirra geti haft áhrif í þá átt að koma í veg fyrir brot í einhverjum
tilvikum. Hitt má svo stórlega draga í efa að viðvist fjölmiðlamanna í dómsal
hafi þau áhrif á dómara og lögmenn að þeir vandi sig betur og gæti til hins ítr-
asta skyldna sinna, þótt það sé ekki útilokað.
Onnur hlið er á þessum málum og öllu þýðingarmeiri. Hún snýr að þeim sem
eru aðilar dómsmála. Er ástæða til þess að hver sem er geti rekið nef sitt í þær
deilur sem útkljáðar eru fyrir dómstólum. Eiga aðilar dómsmála ekki rétt á
ákveðinni persónuvemd á þeim tímum sem kalla á aukna persónuvemd af
ýmsum sökum þótt á móti komi kallið um að athafnir valdhafa skuli sýnilegri
en verið hefur. Hér keinur einnig til sögunnar sá rúmi aðgangur sem verið hef-
ur að úrlausnum dómstóla og annarra úrskurðaraðila, sent er eins konar fram-
lenging á reglunni um opinbera málsmeðferð, en það er stærra mál en svo að
hér verði lagt út í að gera því einhver skil. Á það eitt skal bent að þessi aðgang-
ur verður enn rýmri þegar úrlausnir allra héraðsdómstólanna verða settar á net-
ið, a.nr.k. nokkur hluti þeiiTa, eins og stefnt er að. Þá má spyrja hvort þessi rúmi
aðgangur muni í einhverjum mæli hræða menn frá því að leita til dómstólanna?
72