Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Page 22

sýnt að borgaraleg og stjómmálaleg réttindi geta einnig falið í sér ríkar athafna-
skyldur ríkisins. Hafa ríki þannig verið dregin til ábyrgðar fyrir athafnaleysi sitt
um að tryg^ja réttindi með sérstökum aðgerðum.22
I úrlausnum sínum hafa bæði Mannréttindadómstóll Evrópu og mannrétt-
indanefnd sem starfar samkvæmt samningnum um borgaraleg og stjórnmálaleg
réttindi fikrað sig inn á svæði sem áður voru talin utan vébanda borgaralegra og
stjórnmálalegra réttinda. Verða nú rakin nokkur svið þar sem álitaefni af þess-
um toga koma sérstaklega til álita.
8.1 Vernd réttinda fyrir tilstilli jafnræðisreglunnar
Með beitingu almennu jafnræðisreglunnar í 26. gr. samningsins um borgara-
leg og stjómmálaleg réttindi má sjá eitt gleggsta dæmið um það hvemig efna-
hagsleg og félagsleg réttindi hafa komið undir gildissvið samningsins og þar
með til skoðunar hjá Mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna sem starfar sam-
kvæmt ákvæðum samningsins og fjallar um kærur einstaklinga um brot á hon-
urn. Augljóst er að skýrari grundvöllur skapast til þess að meta hvort félagsleg
og efnahagsleg réttindi hafa verið brotin þegar til staðar eru ákveðin viðmið eða
mælikvarðar um hversu langt eigi að ganga til að tryggja þau. Ef einum hópi
eru tryggð ákveðin réttindi, til dæmis með löggjöf, er sterk tilhneiging hjá öðr-
um hópum til að bera sig saman við hann og krefjast þess að fá það sama, þar
sem ella sé brotið gegn jafnræðisreglunni. Með þessu viðmiði er búið að hlut-
gera réttindin, gera þau efnisleg í stað óljósrar kröfu um skyldu rrkisins til að
tryggja réttindi upp að óskilgreindu marki. Því kemur ekki á óvart að efnahags-
leg, félagsleg og menningarleg réttindi komi sérstaklega til skoðunar í samspili
við jafnræðisregluna. Það er líka ein meginskýringin á því að aukin vernd þess-
ara réttinda hefur einmitt þróast gegnum reglur um jafnræði manna fyrir lögun-
um og bann við mismunun.
Efni 26. gr. samningsins um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi er náskylt
65. gr. stjómarskrárinnar. Um miðjan níunda áratuginn tók mannréttindanefnd-
in stefnumótandi ákvarðanir í kærumálum gegn Hollandi þar sem gildissvið 26.
gr. kom til skoðunar. Var þá tekið af skarið um að ákvæðið tryggir einstakling-
um jafnræði fyrir lögunum og vernd gegn mismunun án tillits til eðlis eða
22 Björg Thorarensen: „Einkaréttaráhrif mannréttindasáttmála Evrópu og skyldur ríkja til athafna
samkvæmt sáttmálanum“, bls. 116. Athaíhaskyldur ríkja til þess að tryggja borgurum sínum
borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi eru margþættar og ljóst er að vemd sumra þessara réttinda
verður orðin tóm ef ekki er gripið til sérstakra aðgerða til að tryggja þau. Ríkinu ber til dæmis að
setja refsilög og bótareglur til þess að vemda einstaklinga gagnvart hverjum öðrum, setja lög um
og viðhalda dómskerfi sem uppfyllir kröfur um réttláta málsmeðferð fyrir dómi o.s.frv. Mann-
réttindadómstóll Evrópu hefur í mörgum dómum fallist á að athafnaleysi ríkis til þess að tryggja
réttindi einstaklings geti falið í sér sjálfstætt brot á ákvæðunt Mannréttindasáttmála Evrópu.
Nokkrir stefnumarkandi dómar hans á þessu sviði eru til dæmis dómur frá 9. október 1979 í máli
Airy gegn írlandi varðandi 6. gr. sáttmálans, dómur frá 13. júní 1979 í máli X og Y gegn Hollandi
varðandi 8. gr. og dómur frá 13. ágúst 1991 í máli Young, James og Webster gegn Bretlandi
varðandi 11. gr. sáttmálans.
90