Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Síða 41

Þótt umfjöllun um siðferðileg rök grunnreglna stjómsýsluréttar sé sam-
kvæmt framangreindu óhagnýt getur hún, ef vel tekst til, haft hagnýtt gildi sent
mælistika á gildandi reglur og gefið leiðbeiningar um hvort þær samræmist að
öllu leyti rökum sínum eða tilgangi. Eins og annarri lögfræðilegri umfjöllun er
henni hins vegar fyrst og fremst ætlað að auka skilning á lögunum.
2. NOKKUR ORÐ UM SIÐFERÐI
Umfjöllun um siðferðilegt gildi grunnreglna íslensks stjórnsýsluréttar krefst
þess að tekin sé afstaða til siðferðilegra verðmæta. Ekki þarf að fjölyrða um að
menn hefur líklega allt frá upphafi greint á um hvað sé gott, æskilegt eða hafi
gildi fyrir manninn. Olíkt því sem gerst hefur um þróun raunvísinda hefur
ágreiningur um siðferðileg efni ekki verið leiddur til lykta með fræðilegri um-
ræðu eða rannsóknum á manninum og umheiminum. Þannig greinir fræðimenn
enn á um nánara eðli siðferðis, sérstaklega hvort og hvernig siðferðileg verð-
mæti geti talist vera til og hvort siðferði sé algilt, óháð einstaklingnum og því
samfélagi sem hann lifir og hrærist í. Þess utan greinir fræðimenn jafnt sem
leikmenn á um efnislegt inntak siðferðis, það er þau viðmið sem okkur ber að
fylpja í athöfnum okkar.
I norrænni lögfræði hefur sú skoðun löngum notið fylgis að siðferðileg verð-
mæti væru „frumspekilegur uppspuni“ og hvers konar tilvísun til þeirra væri
óvísindaleg eða ófræðileg.2 Þar sem lunginn af þessari grein mun einmitt fjalla
um lögin með hliðsjón af slíkum verðmætum er rétt að víkja að þýðingu efa-
semda um tilvist þeirra og ágreinings um siðferði.
2.1 Efasemdir um tilvist siðferðis
Þótt við kunnum að efast um tilvist siðferðilegra verðmæta og hvort yfirleitt
sé mögulegt að segja að eitthvað sé gott og annað slæmt komumst við almennt
ekki hjá því að taka ákvarðanir um hvemig við eigum að haga athöfnum okkar
og ákvörðunum. Oft verður ekki hjá því komist að gert sé upp á milli ólíkra
kosta og teknar séu ákvarðanir sem geta skipt verulegu máli fyrir líf og hagi
viðkomandi. Ef fallist er á að unnt sé, að minnsta kosti í einhverjum tilvikum,
að færa að því rök að einn kostur sé öðrum fremri er í raun gert ráð fyrir að til
séu einhver verðmæti sem geti gefið vísbendingu um hvemig rétt sé að haga
gerðunt sínum.
Fjölmargar ákvarðanir fólks em reistar á þeirri forsendu að eitthvað sé gott
annað sé slæmt, eða með öðrum orðum að siðferðileg verðmæti séu til með ein-
hverjum hætti. Jafnvel sá sem fullyrðir að honum sé rétt að gera hvaðeina sem
honum sýnist tekur afstöðu sem hægt er færa rök með og á móti með vísan til
siðferðilegra verðmæta. Það eru hins vegar engin rök fyrir sltkri afstöðu að sið-
ferðileg verðmæti séu ekki til. Ef sú er raunin er yfir höfuð engin háttsemi sið-
2 Hér er einkum vísað til kenninga sem kenndar hafa verið við skandinavísku raunhyggjuna eða
Uppsalaskólann. Davíð Þór Björgvinsson gefur yfirlit yfir nokkrar þessara kenninga í grein sinni,
„Skandinavíska raunhyggjan í Svíþjóð". Tímarit lögfræðinga, 3. tbl. 1988, bls. 149 o.áfr.
109