Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Síða 51

4.2 Matskenndar réttarreglur
Eins og nú hefur verið rætt eru fjölmörg atriði til þess fallin að skapa óvissu
urn hvað sé gildandi réttur í samfélaginu hverju sinni. Eitt af þessum atriðum er
óræðni reglna.
Eins og að framan greinir er ályktað um réttarreglur á grundvelli svonefndra
réttarheimilda. Dæmið sem tekið var hér að framan var 211. gr. almennra hegn-
ingarlaga og sú ályktun sem dregin var af greininni um að manndráp af ásetn-
ingi væri bannað. Þessa reglu og aðrar er hægt að setja fram á eftirfarandi formi:
Ef X, þá Y. Fyrri breytan vísar þá til einhverra atvika og sú síðari til þeirra
afleiðinga sem ættu að koma til ef atvikin koma upp. Af 211. gr. almennra hegn-
ingarlaga verður þá dregin ályktun um þá reglu, að ef einhver sviptir annan
mann lífi þá skuli hann sæta fangelsi ekki skemur en 5 ár eða ævilangt. Fyrri
breytuna getum við nefnt efnislýsingu reglu en þá síðari lögfylgju hennar.
Reglur eru mismunandi mikið óráðnar, bæði með tilliti til efnislýsingar sinn-
ar og lögfylgju. Regla 211. gr. almennra hegningarlaga er óráðin að einhverju
marki um hvað sé að svipta annan mann lífi, til dæmis hvenær ásetningur til
manndráps liggur fyrir. Reglan er ekki síður óráðin um þá refsingu sem hún
mælir fyrir um en í greininni segir að manndráp varði fangelsi ekki skemur en 5
ár eða ævilangt. Rök má færa að því að allar reglur, bæði skráðar og óskráðar,
séu að óráðnar að einhverju marki.14
Efnislýsing reglna er ekki alltaf bundin við beina lýsingu á þeim tilvikum sem
undir hana koma. Reglur geta vísað til einhverra annarra viðmiða um þetta efni.
Oft vísa réttarreglur til dæmis í aðrar réttarreglur með beinum eða óbeinum
hætti. Það fer þá eftir efni þeirra reglna sem vísað er til hvert nánara efni regl-
unnar er. í öðrum tilvikum vísa reglur um efni sitt til viðmiða sem eru óráðin eða
óviss sem slík. Þetta á sérstaklega við þegar reglur vísa beint til siðferðilegs gild-
ismats, til dæmis til þess hvað sé gott, alvarlegt, eðlilegt eða sanngjamt.13
Lögfylgja réttarreglu getur einnig verið óráðin. Regla 36. gr. laga nr. 7/1936
um samningsgerð, umboð og ógilda löggeminga, sbr. 6. gr. laga nr. 11/1986,
mælir þannig fyrir um að samningi megi víkja til hliðar í heild eða að hluta eða
breyta, án þess að segja nákvæmlega fyrir um hvemig vrkja eigi slíkum samn-
ingi til hliðar eða breyta honum. Fjölmargar reglur um ákvarðanir stjórnvalda,
14 Sjá nánar „Um hina einu lögfræðilega réttu niðurstöðu“, sbr. neðanmálsgrein nr. 1, einkum bls.
89 o.áfr.
15 Þannig mælir 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggeminga,
sbr. 6. gr. laga nr. 11/1986, fyrir um tilteknar lögfylgjur samnings sem ósanngjamt eða andstætt
góðri viðskiptavenju er að bera fyrir sig. Regla 36. gr. laganna vísar þannig beint til ákveðins sið-
ferðilegs verðmætamats sem er óráðið að einhverju marki. í 2. mgr. 36. gr. laganna er svo að finna
nánari viðmið sem hafa skal hliðsjón af við framangreint mat, en fordæmisgefandi úrlausnir dóm-
stóla munu afmarka efni reglunnar nánar með tíð og tíma. Efnislýsing þeirra reglna sem liggja til
grundvallar valdheimildum stjómvalda getur sömuleiðis verið óráðin. Samkvæmt 34. gr. þjóð-
minjalaga nr. 88/1989 má t.d. friða mannvirki, hús eða húshluta sem hafa menningarsögulegt eða
listrænt gildi. Hér er beinlínis vísað til fagurfræðilegs gildismats. Aðrar reglur IV. kafla þjóðminja-
laga takmarka þessa óræðni reglunnar að einhverju leyti en alls ekki að öllu.
119