Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Page 56

4.4.1 Hvað eru málefnaleg sjónarmið?
Reglan um málefnaleg sjónannið stendur í nánum tengslum við almenna rétt-
lætingu laga, það er þá hagsmuni eða þau verðmæti sem lögum er almennt ætl-
að að tryggja. Reglan stendur þó ekki síður í nánum tengslum við ýmsa sértæk-
ari hagsmuni sem einstökum lögum og lagaákvæðum er ætlað að þjóna. Frá sið-
ferðilegum sjónarhóli má því segja að við mat stjómvalds á málefnalegum sjón-
armiðum sé spurt hvers vegna rétt sé að búa við lög yfirleitt, hvers vegna tiltek-
in lög hafi verið sett eða séu til um ákveðið svið og loks hvaða tilgangi tiltekin
valdheimild stjórnvalds þjóni með hliðsjón af öllu þessu. Með öðrum orðum
felur reglan um málefnaleg sjónarmið það í sér að líta eigi til þeirra hagsmuna
sem lögin eiga að tryggja en ekki einhverra annarra hagsmuna eða markmiða
Þær hugmyndir sem reglan um málefnaleg sjónarmið er reist á fela í sér meiri
kröfur til efnis laganna en leiðir af réttan'fkinu. í stað þess að eingöngu sé spurt
um form, það er að segja hvort regla sé gild lagaregla og hvers efnis hún sé, er
hér spurt um þau verðmæti sem reglunni er ætlað að þjóna. Af þessu ræðst
hvemig stjómvaldi er rétt að nýta heimild sína. Samkvæmt rökum reglunnar um
málefnaleg sjónarmið eru formlegir eiginleikar stjómvaldsathafnar, það er að
hún sé heimil samkvæmt lagareglu, því nauðsynlegir en ekki nægilegir til að hún
teljist rétt.
Efni reglunnar um málefnaleg sjónarmið ræðst að sjálfsögðu ekki aðeins af
siðferðilegu gildismati heldur einnig fordæmum dómstóla, stjómvaldsvenjum
og öðmm réttarheimildum, sem ekki er ástæða til að ræða hér. Hjá því verður
hins vegar ekki litið að reglan er háð siðferðilegu gildismati að einhverju marki.
Er því ástæða til að huga nánar að því hvernig unnt er að festa hendur á málefna-
legum sjónarmiðum með hliðsjón af siðferði.
4.4.2 Mat dómstóla á málefnalegum sjónarmiðum
Við úrlausn á því hvort stjómvaldsathöfn sé reist á málefnalegum sjónarmið-
um skiptir höfuðmáli hvort ávallt er unnt að gera upp á milli mismunandi kosta
sem stjómvald hefur staðið frammi fyrir þegar það tók ákvörðun sína á grund-
velli siðferðis. Ef siðferðilegt gildismat er óráðið að vissu marki geta dómarar
ekki ávallt sagt til um að ein stjómvaldsákvörðun hefði verið annarri réttari.
Samkvæmt þessu gætu tvær eða fleiri efnislegar ákvarðanir verið jafnréttar með
vísan til málefnalegra sjónarmiða. Ef á hinn bóginn er lagt upp með að siðferði-
legt gildismat leiði ávallt til einnar réttrar niðurstöðu er ljóst að stjómvöldum er
skorinn mjög þröngur stakkur um þessi efni með tilliti til eftirlits dómstóla.
Þótt hér séu ekki tök á því að ræða óræðni siðferðis í löngu máli verður því
haldið fram að fleiri stjómvaldsákvarðanir, mismunandi efnis, geti stundum ver-
ið jafn siðferðilega réttar eða málefnalegar.19 I þessu felst engin siðferðileg
19 Hér má vísa til greinarinnar „Um hina einu lögfræðilega réttu niðurstöðu", sbr. neðanmálsgrein
nr. 1, bls. 105 o.áfr. Þar er tekið það dæmi að við ákvörðun um forsjá, þar sem báðir foreldrar eru
jafnhæfir, bam of ungt til að gera upp hug sinn, og önnur atriði mæla ekki sérstaklega með öðru
124