Tímarit lögfræðinga - 01.09.2003, Blaðsíða 21

sem taka þarf afstöðu til, hvort niiða beri réttaráhrifin við það tímamark er
riftun er lýst yfir (réttaráhrif ex nunc) eða hvort riftunin eigi að hafa afturvirk
áhrif og miðast við samningsgerðina (réttaráhrif ex tunc).
Meginregla kröfuréttar hefur verið sú að réttaráhrifin eigi ekki að vera
afturvirk, þ.e. þau eigi að vera ex nunc.31 Þegar um langtíma samninga er að
ræða, eins og leigusamninga, ráðningarsamninga, verksamninga, ýmsa flutn-
ingasamninga o.fl., er þessi regla óhjákvæmileg, enda verða efndir hvors aðilja
þá smám saman. Ekki er víst að henni þurfi að beita í tilvikum þar sem skyldur
aðilja lúta að því að inna af hendi eina tiltekna greiðslu eins og í kaupsamning-
um, jafnvel þótt henni sé skipt upp eins og gjarnan er um kaupverðið. í 1. málsl.
2. mgr. 33. gr. fkpl. er gert ráð fyrir að riftun hafi afturvirk áhrif að því leyti að
hvor aðili um sig eigi að skila aftur þeirri greiðslu sem hann hefur tekið á móti.
Má þannig segja, svo sem Olafur Lárusson gerir, að réttarstaðan eigi að vera
eins og enginn samningur hafi verið gerður, m.ö.o. miða réttaráhrif riftunar við
daginn sem samningurinn var gerður.32 Hér verður þó að gera þann fyrirvara,
sem áður er minnzt á, að ekki er víst að þetta eigi við um öll réttaráhrif samn-
ingsins og víst er að sá sem þola þarf vanefndir, sem leiða til riftunar, getur reist
rétt, t.d. til skaðabóta, á samningnum.
6.3 Haldsréttur
Meginreglan um skyldu til að skila þeim greiðslum, sem samningsaðili
hefur tekið við, er háð því að hinn skili einnig þeirri greiðslu sem hann hefur
fengið. Hér er um að ræða reglu um gagnkvæma skyldu sambærilega þeirri sem
gildir um afhendingu frumgreiðslnanna samkvæmt samningi. Það sem skilur á
milli er þó að rétturinn, sem hér er til athugunar, er haldsréttur en ekki stöðvun-
arréttur eins og þegar samningsaðili getur haldið eigin greiðslu þar til gagnaðili
hans innir af hendi sína. Það leiðir einnig af 2. málsl. 2. mgr. 33. gr. að halds-
rétturinn tekur einnig til tryggingar fyrir greiðslu skaðabóta og vaxta.33
Haldsréttur er ein tegund óbeinna eignarréttinda og veitir rétthafanum ekki
einungis bráðabirgðavernd eins og stöðvunarrétturinn. Haldsréttur getur verið
grundvöllur kröfu um nauðungarsölu, sbr. 6. tl. 1. mgr. 6. gr. laga um nauðung-
arsölu, nr. 90/1991, og þannig veitt rétthafanum möguleika á því að fá fullnustu
á kröfu sinni.
Þegar sú staða kemur upp sem hér er lýst, þ.e. gagnkvæm skylda til að skila
greiðslum, er almennt litið svo á að sá sem inna á af hendi peningagreiðsluna
eigi að hafa frumkvæði að því að bjóða fram greiðslu.34 Greiðslustaður pen-
31 Mads Bryde Andersen og Joseph Lookofsky: Lærebog i obligationsret I, bls. 212 og Viggo
Hagström: Obligasjonsrett, bls. 437.
32 Olafur Lárusson: Kaflar úr kröfurétti, bls. 32.
33 Stein Kognlien: Avhendingslova, kommentar til loven om avhending (kjöp og salg) av fast
eiendom, bls. 97.
34 Alþingistíðindi 2001-02, A-deild, bls. 1472.
129