Hugur - 01.01.1992, Síða 24

22
Bryan Magee
HUGUR
Samsæriskenningin um samfélagið er ein af mörgum ógagnrýnum
heimspekilegum skoðunum sem skapa þörf fyrir gagnrýna rannsókn.
Þær eru að minni hyggju afsökun fyrir það að vera heimspekingur.
Þessar röngu heimspekikenningar eru áhrifaríkar og einhver ætti að
fjalla um þær og gagnrýna.
Getur þú nefnt einhver önnur dœmi?
Heilmörg. Mjög hættulega heimspeki má orða á þessa lund:
„Efnahagslegir og pólitískir hagsmunir manns ráða ávallt skoðunum
hans.“ Ákaflega oft er þessu einungis beitt gegn andstæðingnum í
eftirfarandi formi: „Ef þú hefur ekki sömu skoðun og ég, hlýtur þú að
láta stjórnast af einhverjum skuggalegum efnahagslegum hvötum.“
Það sem er vont við þessa tegund heimspeki er að úti er um alvarlega
umræðu ef hún er viðurkennd. Og hún slævir áhuga á því að komast
að sannleikanum um hlutina. Því að í staðinn fyrir að spyrja: Hver er
sannleikurinn í þessu máli? spyr fólk einungis: Hvað kemur þér til að
halda þessu fram? Og þetta er augljóslega spurning sem skiptir litlu
máli.
Ámóta heimspeki, einnig háskalega, og um þessar mundir gífurlega
áhrifarfka, má orða á þessa leið: „Skynsamlegar umræður eru aðeins
mögulegar milli manna sem eru sammála um grundvallaratriði.“ Þeir
sem leggja trúnað á þetta halda því líka fram að útilokað sé að ræða af
skynsamlegu viti um grundvallarspurningar. Stundum er þessi
heimspeki varin með eftirfarandi staðhæfingu: „Með því einu inóti að
hvor fallist á annars grundvallarhugmyndir í upphafi getum við vænst
þess að ná samkomulagi í skynsamlegri umræðu.“ Þessi heimspeki
lætur nokkuð líklega í eyrum, en hún hefur skelfilegar afleiðingar. Því
hún sundrar mannkyninu í hópa — menningarhópa — sem geta ekki
ræðst við af skynsamlegu viti heldur aðeins háð stríð. Þetta er ekki
einungis léleg heimspeki, heldur, að minni hyggju, ósönn heimspeki
— heimspeki sem hægt er að hrekja, þó ekki á þá lund að ég geti
hrakið hana á fáeinum mínútum. En tilvera hennar og feiknaleg áhrif
er, að minni hyggju, ein afsökunin fyrir því að vera heimspekingur.
Þú heldur þá þessu fram: Við stundum öll heimspeki í þeim
skilningi að við höfum öll heimspekilegar skoðanir og breytum eftir
þeim. En venjulega er okkur ekki Ijóst að það sem við erum að gera er
að viðurkenna gagnrýnislaust að skoðun eða kenning sé sönn.
Já.