Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 28

26
Bryan Magee
HUGUR
jafnvel best sannprófaða vísindakenningin yrði leyst af hólmi af betri
kenningu. Allt sem við gátum sagt var að betri kenningin yrði að rúma
einhvern af vel heppnuðum og vel prófuðum forverum sínum sem
færi nærri því rétta. Á þennan hátt mundi hún einnig skýra hvers
vegna forveri hennar hafði staðið sig vel.
Geturðu þá tekið saman hina nýju vísindaskoðun sem þú komst að?
Það er þá fyrst að aldrei má líta svo á að vísindakenning hafi verið
endanlega sannprófuð eða sönnuð. í annað stað var eitthvað í grund-
vallaratriðum rangt við þá skoðun að vísindaleg vissa (eða líkindi)
aukist eftir því sem endurteknum athugunum eða tilraunum fjölgar.
Öllu heldur gegna athugun og tilraun einvörðungu hlutverki prófana.
Þessar prófanir eru því mikilvægari því strangari sem þær eru. Til að
mynda hafði uppgötun Neptúnusar verið ákaflega ströng prófun. Samt
sem áður sannaði hún ekki kenningu Newtons. Allt þetta kom mér til
að lýsa vísindalegum prófunum á kenningu sem tilraunum til að
hrekja hana. Kenning var góð og gild svo lengi sem hún stóðst
prófanir — svo lengi sem hún stóðst tilraunir okkar til að hrekja hana
eða afsanna. Og væri hún hrakin kom fram þörfin fyrir nýja
skýringarkenningu sem átti að skýra bæði velgengni og vankanta
hinnar fyrri kenningar.
Hvað gerist ef við getum ekki fundið viðunandi kenningu í staðinn
fyrir þá kenningu sem hrakin hefur verið?
Þá héldum við vitanlega áfram að nota gömlu afsönnuðu
kenninguna þar til betri kenning fyndist; en við mundum nota hana
með þeirri vitneskju að eitthvað væri bogið við hana. Það væri um að
ræða oútkljáðan vanda og við vissum fyrirfram hvaða lágmarks-
skilyrðum ný kenning yrði að fullnægja til að teljast áhugaverð lausn á
þessum óútkljáða vanda.
Og auðvitað var það með úrlausnarrökfrœðinni sem þú sleist þig
lausan frá hefðbundinni raunspeki með miklum glœsibrag. Má ég nú
taka saman í stuttu máli höfuðatriðin fram að þessu? Allt frá tímum
Bacons hefur hin hefðbundna skoðun á því hvernig þekkingu miðar
áfram verið eitthvað á þessa leið: Vísindamenn safna gögnum með
athugunum og tilraunum þar til þeir eru búnir að fá svo mikið að
tiltekin almenn einkenni fara að koma í Ijós. Þeir setja fram tilgátur
sem byggðar eru á þessum almennu einkennum. Síðan freista þeir
þess að styrkja tilgáturnar með frekari athugunum og tilraunum. I