Hugur - 01.01.1995, Blaðsíða 145

HUGUR
Hugsum við með heilanum?
143
réttar ytri aðstæður mætti halda að það nægði eigandanum til að sjá.
Með öðrum orðum skapar heilinn sjónskugga með starfsemi sinni;
og slík skuggamyndun ásamt þessum ytri aðstæðum jafngildir sjón-
skyni, það er því að sjá.
En hverjar þyrftu þessar ytri aðstæður að vera? Trúlega flestar eða
allar þeirra sem áður voru taldar: sýnilegur hlutur, ljós sem hann
endurkastar til augans, myndun ímyndar á sjónu, örvun og afskautun
stafa og keila, boðburður frá sjónu til sjónbarkar. Og heilinn bregst
við með því að mynda sjónskugga sem hæfa (svipað og fótleggirnir
svara boðum frá taugakerfmu og hreyfast).
En hér er sá hængur á að meðal þeirra ytri aðstæðna sem nauð-
synlegar eru til að valda sjón, andstætt þeim sem við höfum séð að
eru nauðsynlegar fótum til að valda hlaupi með hlaupahreyfingum, er
starfsemi annarra virkra miðlara—samstarfsaðila heilans—en án þátt-
töku þeirra er tómt mál að tala um sjón. Því er ekki til að dreifa að
heilinn geti, óháð starfsemi þessara þátta, myndað sjónskugga, sem
að uppfylltum þessum ofangreindum skilyrðum geri það að verkum
að sjónskuggamyndun jafngildi sjón. Því það að sjá jafngildir ekki
því að mynda með sér sjónskugga sem ef til vill spegla eða tákna
sjónræna eiginleika umhverfsins. Til þess að sjá verða sjónskuggar-
nir að vera bein afleiðing áhrifa slíkra eiginleika á sjáandann. Þátttaka
fleiri samstarfsaðila en heilans er ómissandi og verður ekki ýtt á bak
við tjöldin frekar en pöntuninni í póstverslun.25
Góð vísa verður ekki of oft kveðin. Heilinn einn og óstuddur sér
ekki nokkurn skapaðan hlut. Það gerir augað ekki heldur, þótt við
köllum það líffæri sjónarinnar (trúlega vegna gamalla kreddukenninga
um getu þess). Það er sama hvað augað aðhefst; ekkert sést—jafnvel
ekki við þær ytri aðstæður þar sem sjóngóð manneskja gæti séð—
nema heilinn skili sínu. Og það má kveða fastar að ef rök mín
standast: Það nægir ekki að auga, sjóntaug og heili leggist öll á eitt
til að eitthvað sjáist, því virk þátttaka hins sjáanlega hlutar sem sam-
25 Skipting orsakaþátta í frumþœtti og baksviðsskilyrði er alltaf að einhverju leyti
afsprengi þeirrar greiningar sem við beitum hverju sinni. Það er oft völ á fleiri
en einni greiningu. Samkvæmt einni verður ákveðinn orskaþáttur talinn til
frumþátta, en samkvæmt annarri jafngildri verður hann baksviðsskilyrði.
Sveigjanleiki orsakagreiningar á sér þó takmörk. Ekki er hægt að líta á geranda
af því tagi sem ég hef kallað ómissandi sem baksviðsskilyrði, eins og ég vonast til
að hafa sýnt fram á.