Hugur - 01.01.1995, Blaðsíða 63

HUGUR
Reikniverk og vitsmunir
61
reglum kerfisins. Val milli þessara möguleika breytir engu um gildi
rökfrærslu en það ræður úrslitum um hvort hún rennur fram með
glæsibrag eða haltrar einhverjar krókaleiðir. Setningar sem leiða til
boðorða af þessu tagi gætu til dæmis verið „þegar minnst er á
Sókrates notaðu þá samleiðuna Barbara“ eða „Hafi verið sýnt fram á
að ein aðferð sé fljólegri en önnur þá skaltu nota hana“. Sum þessi
boðorð kunna að vera „fengin frá æðri stöðum“, önnur geta verið
sköpuð af vélinni sjálfri til dæmis með vísindalegri aðleiðslu.
Sumum lesendum kann að virðast að hugmyndin um vél sem lærir
sé þversagnakennd. Hvernig geta reglurnar sem vélin vinnur eftir
breyst? Þær eiga að lýsa því nákvæmlega hvernig vélin bregst við
hvað sem á daga hennar drífur, og hvaða breytingum sem hún verður
fyrir. Þessar reglur eru þannig óbreytilegar frá einum tíma til annars.
Þetta er allt rétt. En lausnin á þessari þversögn er að reglurnar sem
breytast í námsferlinu eru ekki svona miklar með sig, þær láta sér
nægja að krefjast tímabundinna valda yfir vélinni. Lesandinn getur
fundið hliðstæðu þar sem er stjórnarskrá Bandaríkjanna.
Mikilvægt einkenni vélar sem lærir er að oft veit kennarinn lítið
um hvað er að gerast innan í henni, þótt hann kunni samt sem áður að
vera fær um að sjá hegðun hennar fyrir að einhverju leyti. Þetta
mundi einkum eiga við á seinni stigum náms hjá vélbarni sem er
hannað (eða forritað) með aðferðum sem mikil reynsla er komin á.
Þetta er greinilega ólíkt því sem vanalega gerist þegar vélar eru
notaðar við útreikninga. Þá reynir maður að gera sér skýra mynd af
stöðu vélarinnar á hverju stigi útreikninganna. Þetta markmið næst
ekki án erfíðis. Sú skoðun að „vélin geti aðeins gert það sem við
vitum hvernig á að skipa henni að gera“ virðist undarleg í ljósi
þessa.^ Flest forrit sem við getum látið í vélina hafa þau áhrif að við
getum ekki séð neitt vit í hegðun hennar eða hún sýnist algerlega
handahófskennd. Ætla má að vitsmunaleg framkoma felist í að víkja
frá þeirri fullkomnu reglufestu sem beitt er við útreikninga. En þetta
frávik er aðeins lítilsháttar og veldur hvorki handahófskenndri hegðun
né tilgangslausum endurtekningum sem fara hring eftir hring. Önnur
mikilvæg afleiðing þess að búa vélina undir hermileikinn með námi
og kennslu er að hættunni á „mannlegum mistökum" er vikið til
3 Samanber ummæli frú Lovelace, en í þeim kemur orðið „aðeins" ekki fyrir.