Hugur - 01.01.1995, Blaðsíða 49

HUGUR
Reikniverk og vitsmunir
47
Með þessum rökum virðist því neitað að prófið okkar sé marktækt.
I sinni öfgafyllstu mynd felur þessi skoðun í sér að eina leiðin til þess
að vera viss um að vél hugsi sé að vera sjálfur þessi vél og fínna sig
hugsa. Maður gæti þá lýst tilfinningum sínum fyrir öllum
heiminum, en auðvitað hefði enginn nokkra ástæðu til að gefa því
gaum. Sömuleiðis felur þessi skoðun það í sér að eina leiðin til að
vita að maður hugsi sé að vera sá maður. Þetta er í raun sjálfsveru-
hyggja (solipsism). Hún er kannski rökréttasta skoðunin en hún
torveldar skoðanaskipti. A er vís til að trúa „A hugsar en B hugsar
ekki“ meðan B trúir „B hugsar en A hugsar ekki.“ í stað þess að þrasa
endalaust um þetta efni er til siðs að álíta að allir hugsi.
Ég er þess fullviss að prófessor Jefferson vill ekki ganga út í öfgar
og halda fram sjálfsveruhyggju. Sennilega væri hann til í að nota
hermileikinn til að skera úr. Svona leikur (þar sem leikmanni B er
sleppt) er stundum kallaður „munnlegt próf‘ og þá notaður til að
komast að því hvort viðmælandi skilji eitthvað í raun og veru eða
hafi bara „lært það eins og páfagaukur“. Hlustum á smá hluta af
svona munnlegu prófi:
Sp.: Sonnettan þín hefst á línunni „Skal líkja þér við ljósan
sumardag?". Væri ekki eins gott, eða jafnvel betra, að segja
„vordag“?
Sv.: Það passar ekki við bragarháttinn.
Sp.: Hvað með „vetrardag“? Það er bragfræðilega rétt.
Sv.: Já en enginn vill láta líkja sér við vetrardag.
Sp.: Mundir þú segja að herra Pickwick minni þig á jólin.
Sv.: Á vissan hátt.
Sp.: Jóladagur er um vetur og ég held að herra Pickwick hefði
ekkert á móti þessari samlíkingu.
Sv.: Þér getur ekki verið alvara. Þegar maður talar um vetrardag
þá á maður við dæmigerðan vetrardag en ekki óvenjulega
daga eins og jólin.
Og þannig heldur samtalið áfram. Hvað segði prófessor Jefferson
ef vél sem yrkir sonnettur gæti svarað svona á munnlegu prófi? Ég
veit ekki hvort hann liti svo á að vélin „líki eftir merkjum sem tjá“
þessi svör. En ef vélin gæfi jafngóð svör og í samræðunni hér að