Dvöl - 01.01.1948, Blaðsíða 61

D VÖL
59
Jón Gerreksson. — Skáldsaga eft-
ir Jón Björnsson. Helgafel1. Reykja-
vík 1947. —
Jón Gerreksson. — Með skáldsögunni
Jóni Gerrekssyni bætist einn við í hóp
sögulegra rómana okkar. Hér er urn að
ræða allmikið verk, og ég leyfi mér aö
segja athyglisvert, án þess að hugsa mig
um það tvisvar: ævisaga Jóhannes Ger-
echinii, einkum þau árin, sem hann var
biskup í Skálholti og nefndur Jón Ger-
reksson. f inngangi af sögunni er
skýrt frá ferli ævintýramanns þessa
í aöaldráttum þar til hann kom í Skál-
holt, en síðan tekur sjálf sagan við. Fer-
ill hans var ærið merkilegur, og er ekki
ætlun mín að fara rekja hann hér; mað-
urinn er flestum íslendingum að ein-
hverju kunnur, og munu endalok hans
vera minnisstæðust flestum, en þau voru,
aö hann var eftir harða aðför andstæð-
inga hans í landinu, settur í poka og
sökkt í Brúará. Þannig endaði hans
herradómur, og er margt ómerkilegra
efni tekið fyrir í skáldsögu, heldur en
ti'drögin og orsakirnar fyrir slíkum enda-
lokum eins drottins þjóns.
Þegar ég las bókina þótti mér vænt
um það, hversu höf. gerir sér far um
að færa Skálholtsbiskupi hlutina á betra
veg en flestir hafa gert, sem skrifað hafa
um hann fram til þessa. Ráðsmaður Jóns
Gerrekssonar, Magnús nokkur, þýlyndur
við húsbóndann og þó beggja handa járn,
fer með hlutverk „hins illa“ í sögunni.
Hann á yfir að segja sveinum biskups
og hefur þá í að gera húsrán og fremja
víg, jmist í biskupsins nafni eða í einskis
nafni, snýr þarmeð öllum landslýð að
lokum gegn Jóni Gerrekssyni, sem hvorki
þorir að losa sig við þennan miður heppi-
lega þénara guðs og manna né heldur
treystir íslendingum til lengdar, snýst
hins vegar gegn þcim æ meir og meir
eftir að ráðsmaðurinn hefur gert allt
sitt til að breikka bilið millum biskups
og landsmanna.
Lýsingin á Jóni Gerrekssyni er á þann
veg, að manni er persónan minnisstæð.
Maður sér hann glögglega fyrir sér sög-
una í gegn, aht frá því að hann, öllum
ókunnugur og sem grunandi ókomna at-
burði, segir við sjálfan sig einn í kirkj-
unni: „Héðan af verð ég að vera sterkur,“
og þar til hann á úrslitastund lyftir
handleggnum og hrópar skjálfandi röddu:
„Þér skuluö verða bannfærður. Yður
skal bannað allt samneyti við kristna
menn, og þér skuluð verða bölvaðir . . . .
og þið munuð rotna . . . .“
Sá hluti bókarinnar, sem mér finnst
beztur, er tvímælalaust 16. kaflinn, frá-
sögnin af flótta Margrétar, húsfreyjunn-
ar á Kirkjubóli, eftir að bær hennar hef-
ur verið brenndur og eiginmaðurinn
myrtur.
Fásagnarblær höf. er þó yfirleitt þann-
ig á bókinni, að ég vil ekki telja hann
listrænan. Allvíða er stíllinn á þann veg,
að hann minnir um of á ritgerð. Þetta
er e. t. v. freistandi þar, sem efnið er
jafn sögulegt og mikið farið eftir heim-
ildum. Samtöl eru þó víðast hvar lifandi,
jafnvel um of nútímaleg á stöku stað.
Notkun ákveðins greinis í byrjun setn-