Uppeldi og menntun - 01.07.2006, Qupperneq 10

10
greinar er að greina megineinkenni íslenskrar umönnunarstefnu með því að bera hana
saman við stefnu annarra Norðurlandaþjóða sl. 60 ár eða frá árinu 1944.
Á stundum hefur verið deilt um hvaða leiðir séu bestar til að tryggja hagsmuni
barna og tækifæri foreldra til atvinnuþátttöku. Þó að lögð hafi verið áhersla á það á
Norðurlöndum að það sé í þágu barna að geta dvalið í opinberri dagvist hefur slík
stefna einnig verið gagnrýnd. Það sjónarmið að best sé að foreldrar einir annist börn
sín hefur einnig notið nokkurs fylgis, sérstaklega á fyrri hluta rannsóknartímabilsins
(1944–2004) (Brannen og Moss, 1991; 2003). Þeirri skoðun hefur hins vegar vax­ið fylgi
að hagsmunir barna verði best tryggðir ef þau eiga kost á leikskólavist og Esping-
andersen (2002) bendir t.d. á að leikskólinn sé öflugasta tækið til að skapa börnum
jöfn tækifæri.
Viðtekið er að skýra mikla atvinnuþátttöku mæðra með opinberum stuðningi við
barnafjölskyldur og sýnt hefur verið fram á að sterkt samband sé á milli mikillar
atvinnuþátttöku mæðra og opinberrar dagvistarþjónustu (Gornick, Meyers og Ross,
1997; Périvier og O´Dorchai, 2002; Uunk, kalmijn og Muffels, 2005). Áhrif fæðingar-
orlofs á atvinnuþátttöku mæðra hafa minna verið rannsökuð. Fyrirliggjandi rann-
sóknir benda til að fæðingarorlof, þar sem greiðslur koma í stað launa og réttur til
starfs er fyrir hendi að því loknu, styrki atvinnuþátttöku mæðra (Gornick o.fl., 1997;
2003). Þó hafa verið settir fram fyrirvarar varðandi gildi fæðingarorlofs fyrir atvinnu-
þátttöku eftir fæðingu í tilvikum þar sem fæðingarorlofið er mjög langt (3–5 ár),
greiðslur mjög lágar og/eða lítið gert til að viðhalda tengslum mæðranna við vinnu-
markað (Bettio og Prechal, 1998; Périvier og O´Dorchai, 2002). Rannsakendur hafa
einnig bent á fleiri þætti sem geti haft áhrif á atvinnuþátttöku mæðra, svo sem efna-
hagslega stöðu þeirra og viðhorf í samfélaginu (Uunk o.fl., 2005; Warren og Warren,
2004). Lilja Mósesdóttir (2001) bendir á að athyglinni sé oftar beint að atriðum sem
hafi áhrif á framboð á vinnuafli kvenna, eins og skorti á hæfni og ónægum stuðningi
velferðarkerfisins vegna umönnunar barna, en sjaldnar sé horft til þátta sem hafi áhrif
á eftirspurn, svo sem skorts á góðum störfum. Á undanförnum árum hafa verið þróað-
ar greiðslur til foreldra barna sem gætt er heima eftir að fæðingarorlofi lýkur og slíkar
greiðslur hafa náð fótfestu bæði í Finnlandi og Noregi. Talsvert hefur verið deilt um
áhrif slíkra greiðslna og það gagnrýnt að þær dragi úr atvinnuþátttöku mæðra, en
greiðslurnar hafa verið umdeildari í Noregi en í Finnlandi (Hiilamo og kangas, 2003;
Leira, 2002).
Þegar þróun umönnunarstefnu á Norðurlöndum er skoðuð má greina ákveðin sam-
eiginleg meginstef. Á sjötta áratug síðustu aldar voru dagvistarmál mjög áberandi í
þjóðfélagsumræðu alls staðar á Norðurlöndum, ástæður þess voru einkum skortur á
vinnuafli og aukin áhersla á jafnrétti kynjanna (Leira, 2002). Á öllum Norðurlöndum
voru sett lög um dagvistarmál og þróuð niðurgreidd dagvistarþjónusta sem byggðist
á algildum rétti og opinberum reglum um starfsemina. Þá voru Norðurlönd í farar-
broddi hvað varðar þróun fæðingarorlofs. Þó að greina megi svipaðar megináherslur
sýna rannsóknir að þegar grannt er skoðað hafa Norðurlöndin farið um margt ólíkar
leiðir, t.d. hvað varðar framboð á dagvistun og lengd fæðingarorlofs (Rostgaard og
Fridberg, 1998). Því má draga þá ályktun að Norðurlönd hafi skilgreint með nokkuð
ólíkum hætti hversu mikinn stuðning þyrfti að veita vegna umönnunar barna.
Þró­Un og e inkenni í s­ lens­krar Um­önnUnars­tefnU 144–2004