Uppeldi og menntun - 01.07.2006, Blaðsíða 20

20
fæðingarorlofs sem ekki væri hægt að millifæra til móður. Með sjálfstæðum rétti er átt
við réttindi sem feður hafa sjálfir fullan ráðstöfunarrétt yfir, ekki réttindi til 1–2 vikna
orlofs sem taka verður eftir fæðingu barns, en flest löndin innleiddu slíkt á tíunda
áratugnum (Guðný Björk Eydal, 2005b). Þannig tillögur voru fyrst kynntar í Noregi
1988–1989, en Noregur varð fyrsta landið til að innleiða slíkt feðraorlof árið 1992. Þá
fengu feður í Noregi sjálfstæðan rétt til fjögurra vikna feðraorlofs. Breytingin á norsku
lögunum var ekki gerð vegna þrýstings frá feðrum, heldur var henni ætlað að hafa
áhrif á hegðun feðra hvað varðar þátttöku í fæðingarorlofi. yfir 70% feðra í Noregi
nýttu sér þessi nýju réttindi (Leira, 1999). Danir veittu feðrum slík réttindi í takmark-
aðan tíma en þau voru afnumin í kjölfar ríksstjórnarskipta árið 2002 (Rostgaard, 2002;
Borchorst, 2006). Svíar veittu feðrum sjálfstæðan rétt í einn mánuð árið 1996 og árið
2002 var tímabilið lengt í tvo mánuði. Norðmenn hafa bætt fimmtu vikunni við sjálf-
stæðan rétt feðra frá og með árinu 2006 (Finch, 2006).
Ekkert Norðurlandanna hefur gengið jafn langt og ísland í þessum efnum en
íslenska löggjöfin frá árinu 2000 tryggir móður og föður jafnan sjálfstæðan rétt til
fæðingarorlofs, þrjá mánuði hvoru, auk sameiginlegra þriggja mánaða (Lög um fæð-
ingar- og foreldraorlof nr. 95/2000). Um markmið laganna segir í 2. gr.: „Markmið
laga þessara er að tryggja barni samvistir bæði við föður og móður. Þá er lögum þess-
um ætlað að gera bæði konum og körlum kleift að samræma fjölskyldu- og atvinnu-
líf.“ Mikilvæg breyting er að fyrirkomulagið, sem lögin frá 1980 byggðust á varðandi
greiðslur, var aflagt og foreldrar, sem hafa verið í launuðu starfi tiltekinn tíma fyrir
fæðingu barns, fá 80% af fyrri launum samkvæmt ákveðnum reglum.
íslenskir feður hafa nýtt sjálfstæðan rétt sinn til fæðingarorlofs og ákveðinn hópur
hefur einnig tekið hluta af hinu sameiginlega orlofi sem foreldrar geta ráðstafað að
vild. 2003 var fyrsta árið sem feður áttu rétt á þriggja mánaða orlofi. Það er þekkt frá
erlendum rannsóknum að ýmsir þættir, svo sem menntun og atvinnustaða, hafa áhrif
á hvort og hvernig feður nýta rétt sinn til fæðingarorlofs (Brandth og kvande 2003;
Duvander 2000) og líklegt er að það eigi einnig við um íslenska feður, en rannsóknir
skortir til að hægt sé að fullyrða um það.
Eins og meðfylgjandi tafla 4 sýnir nýta íslenskir feður hærra hlutfall fæðingaror-
lofs (mælt sem hlutfall af þeim dögum sem mæður taka) en feður á öðrum Norður-
löndum.
Tafla 4 – Norð­urlönd. Heildarfjöldi daga sem feð­ur eru í fæð­ingarorlofi sem hlut­fall af
heildarfjölda daga sem mæð­ur eru í fæð­ingarorlofi, 2000–2003.
Dan­mörk Fin­n­lan­d Ís­lan­d Noreg­ur Sví­þjóð
2000 5,5 4,1 3,3 7,2 13,7
2001 5,7 4,3 11,5 8,3 15,0
2002 5,5 4,8 19,6 8,6 16,6
2003 5,1 5,3 27,6 8,6 18,3
Social Protection in the Nordic countries 2003, 2005.
Þró­Un og e inkenni í s­ lens­krar Um­önnUnars­tefnU 144–2004