Fréttablaðið - 19.11.2010, Blaðsíða 26

26 19. nóvember 2010 FÖSTUDAGUR
Á blaðamannafundi í Stjórnar-ráðinu þriðjudaginn 19. október
skýrði forsætisráðherra frá nýju
frumvarpi sem felur í sér að skuld-
ir gjaldþrota fólks muni fyrnast
á tveimur árum, þær muni með
öðrum orðum ekki elta skulduga út
yfir gröf og dauða. Að þessum upp-
lýsingum fengnum spurði frétta-
maður Jóhönnu og Steingrím hvað
þau vildu helst sjá í nýrri stjórnar-
skrá. Svar Jóhönnu var stutt, „auð-
lindirnar í eigu þjóðarinnar“. Stein-
grímur vildi auk þess sjá helstu
greinar umhverfisréttar færðar í
stjórnarskrána.
Myndin á skjánum sýndi ábúðar-
fulla ráðherra með festu í svip,
staðráðna að bjarga heimilunum
og tryggja eign þjóðarinnar á auð-
lindum. Við borðið sátu einnig aðrir
ráðherrar enda hefðbundinn þriðju-
dagsfundur ríkisstjórnarinnar. Á
borðinu var hressing, kaffi og vatn.
Það var þetta síðastnefnda sem vakti
athygli mína, þótt ég hafi séð svo
til nákvæmlega sömu sviðsetningu
frá fundum þessarar sömu ríkis-
stjórnar á þessum sama stað. Að
þessu sinni tengdi ég – orð, mann og
mynd. Orðið var „umhverfis réttur“,
maðurinn Steingrímur J. Sigfússon
og myndin var af vatninu. Ekki þó
vatninu sjálfu, það var sennilega
heilnæmt Gvendar brunnavatn,
kannski með kolsýru. Nei, það var
sjálf flaskan úr plasti. Það klingdi
í höfði mínu og ég minntist greinar
sem ég las fyrir nokkrum mánuðum
um umhverfisáhrif plastumbúða
vatns- og gosdrykkja. Í Bandaríkj-
unum veltir plastflösku iðnaðurinn
þúsundum milljarða á ári og leggur
miklar fjárhæðir í að fá fólk til þess
að hætta að svala þorstanum með
kranavatni. Þess í stað hefur verið
búin til ímynd sem tengir vatns-
flösku við hreinleika og hollustu,
umhverfisvitund, æsku og hreysti.
Plast er unnið úr olíu og við
vinnsluna losnar koldíoxíð í miklu
magni. Enn meira losnar við að
flytja flöskuna frá framleiðslustað
til átöppunar og frá átöppun til
neytenda. Í ljósi gróðurhúsa áhrifa
hljómar þetta ekki vel í eyrum
þeirra sem vilja skila okkar yndis-
legu Jörð í sæmilegu ástandi til
næstu kynslóðar.
Samkvæmt skýrslu alþjóða nátt-
úruverndarsamtakanna World Wide
Fund for Nature (WWF) árið 2001
voru ríflega 1,5 milljón tonn af
plasti notuð aldamótaárið til þess að
gera ílát fyrir þá 89 milljarða lítra
af vatni sem tappað var á flöskur og
brúsa. Síðan er áratugur liðinn og
magnið eykst dag frá degi.
Það mun vera auðvelt og ódýrt að
endurnýta plastflöskur en þó fara
innan við 25 prósent þessa gríðar-
lega magns í endurvinnslu. Hundr-
uð þúsunda tonna enda sem jarð-
fylling eða „skraut“ við vegabrúnir.
Þótt plastið fari í jörðina er það
ekki þar með úr sögunni, það tekur
náttúruna einhverjar aldir að eyða
einni vatnsflösku. Og enn er ótalið
allt það plast sem berst til hafs. Þar
flýtur það og brotnar hægt niður.
Hvað verður þá um það? Það berst
með straumum og eitthvað berst
að ströndum eins og hver veit sem
gengur á íslenska fjöru. Stærstur
hluti þessa mikla magns, sem eykst
stöðugt, velkist um í hafinu, ferðast
með sínum hraða, þar til kemur að
endastöð. Í norðanverðu Kyrrahafi
er hringstraumur, tveir frekar en
einn, eins konar umferðartorg haf-
straumanna. Plastið, sem ekki sekk-
ur og ekki eyðist, hefur þar ferð
sína hring eftir hring og myndar
smám saman fleka sem stækkar og
þéttist eftir því sem tíminn líður og
meira magn bætist við. Um þessar
mundir mun flekinn vera hátt í ein
milljón og fjögurhundruðþúsund
ferkílómetrar. (Ísland er 103 þús-
und ferkílómetrar). Hvalir, selir og
fuglar sem fara um þessar slóðir
deyja kvalafullum dauða og fiskar
veiðast orðið um öll höf með troð-
fulla maga af plasti. Sennilega er
þarna orðið, eða að verða, eitt mesta
náttúruslys allra tíma.
Það sem hér er sagt er ekki
glæný sannindi og kannski flestum
ljós. Það er hins vegar samhengið;
umhverfisréttur, plastflöskurnar á
ríkisstjórnarborðinu og Steingrím-
ur J. Sigfússon, formaður flokks
umhverfissinnaðra vinstrimanna.
Það er sannarlega gott að
skuldir gjaldþrota Íslendinga muni
ekki fylgja þeim út yfir gröf og
dauða. Verra er ef plastið utan um
Gvendar brunnavatnið á borði okkar
umhverfissinnuðu ríkisstjórnar á
eftir að eitra líf komandi kynslóða.
Myndin af plastflöskunum á ríkis-
stjórnarborðinu 19. október og ósk
Steingríms, um að sjá aðalatriði
„umhverfisréttar“ fest í stjórnar-
skrá, kölluðu fram spurninguna;
hvers vegna notar fólkið ekki könnu
úr gleri undir vatnið sitt? Drekka
ráðherrar ekki kranavatn? Er
vatnið betra þegar það hefur legið
í plasti? Ekki trúi ég að þessi ríkis-
stjórn þurfi að kaupa sér ímynd, um
æsku, hreysti og umhverfisvitund, í
formi vatnsflösku.
Vangaveltur um næstum ekki neitt – eða?
Umhverfisvernd
Þorleifur
Friðriksson
sagnfræðingur
Það mun vera auðvelt og ódýrt að endurnýta
plastflöskur en þó fara innan við 25 prósent
þessa gríðarlega magns í endurvinnslu.
Í dag verða Hagnýtingarverð-laun Háskóla Íslands afhent við
hátíðlega athöfn á Háskólatorgi – á
árlegri nýsköpunarmessu skólans.
Þrjú verkefni hljóta viðurkenn-
ingu og styrk sem vonandi hvetur
aðstandendur þeirra til að halda
áfram á braut nýsköpunar og hag-
nýtingar.
Undanfari þessara verðlaunaveit-
ingar er samkeppni meðal starfs-
manna og nemenda skólans þar
sem kallað er eftir verkefnum sem
byggja á rannsóknum og þróunar-
starfi innan skólans sem hægt væri
að hagnýta. Þetta er í tólfta skipt-
ið sem Rannsóknaþjónusta Háskóla
Íslands stendur fyrir þessari sam-
keppni í samstarfi við Tæknigarð,
Einkaleyfastofu og Árnason-Faktor.
Á þessum tíma hafa vel á annað
hundrað hugmyndir komið fram og
þrjátíu og sex þeirra hlotið viður-
kenningu.
Ekki er víst að fólk geri sér
almennt grein fyrir því umfangs-
mikla nýsköpunar- og frumkvöðla-
starfi sem unnið er á vettvangi
Háskóla Íslands. Til viðbótar við
allar þær hugmyndir sem hafa
komið fram í formlegri samkeppni
er á hverjum degi unnið að rann-
sókna- og þróunarverkefnum í
samstarfi við fyrirtæki og stofn-
anir um allt land. Með sjálfstæðum
rannsóknum og þátttöku í marg-
víslegum samstarfsverkefnum er
Háskóli Íslands í lifandi samstarfi
við samfélagið allt. Rétt er að vekja
athygli á nokkrum dæmum til að
styðja þessar fullyrðingar.
Þróun á tækjum sem nýtast í
rannsóknum, t.a.m. við sjúkdóms-
greiningar og lækningar er stórt
svið þar sem mikið er að gerast.
Þar má nefna tæki til að mæla súr-
efnismagn í augnbotnum sem notað
er til sjúkdómsgreininga og rann-
sókna og er alveg sérstaklega til
að greina sykursýki fyrr en hægt
er með öðrum tækjum. Einnig nýja
aðferð og tæki til erfðarannsókna
sem finnur frávik í genasamsetn-
ingu með mun fljótlegri hætti en nú
er hægt. Bæði þessi tæki eru nú til í
frumgerðum og stutt er í markaðs-
setningu.
Annað rannsóknartæki sem verð-
ur kynnt á nýsköpunarmessunni er
kafbáturinn Gavia sem fyrirtækið
Hafmynd hefur verið að þróa í fjölda
ára en það er ætlað til rannsókna í
undirdjúpunum. Um hefur verið að
ræða mjög flókið þróunarverkefni
sem tók langan tíma, en nýlega var
fyrirtækið selt til erlendra aðila sem
er til marks um að nú er fyrirtækið
komið á vaxtarskeið.
Dæmi um allt annarskonar tæki
er hugbúnaður sem settur er í far-
síma og breytir honum í gítarstilli.
Þetta verkefni kom út úr lokaverk-
efni í tölvunarfræði en eftir að stofn-
að var um þetta sprotafyrirtæki sem
þróaði hugmyndina áfram hefur sá
árangur náðst að hugbúnaðurinn er
seldur í Nokia búðinni þar sem mik-
ill fjöldi manna um allan heim hefur
keypt þessa snjöllu uppfinningu.
Nýsköpun er ekki bara tæki og tól
– hún er ekki síður mikilvæg í opin-
berum rekstri og margvíslegi þjón-
ustu sem hægt er að bæta og gera
skilvirkari. Gott dæmi um nýsköp-
unarverkefni á því sviði er aðferða-
fræði og próf sem notað er til að
skima eftir þunglyndi hjá ungling-
um mjög snemma þannig að hægt
sé að grípa inn í og hjálpa þeim áður
en sjúkdómurinn nær sér á strik og
fer að hafa neikvæð áhrif á nám og
líf unga fólksins sem er okkar mikil-
vægasti auður. Þetta skimunarkerfi
er nú í notkun í mörgum grunnskól-
um og hefur skilað góðum árangri
þannig að sífellt fjölgar þeim skól-
um sem nýta þessa nýsköpunaraf-
urð sem á rætur að rekja til rann-
sókna- og þróunarstarfa við Háskóla
Íslands og Landspítala – háskóla-
sjúkrahús.
Af framangreindu má ráða að
nýsköpunarstarf innan Háskóla
Íslands er í miklum blóma. Þegar
litið er til fjölda nemenda og starfs-
manna við Háskóla Íslands og þann
mikla fjölda fyrirtækja og stofnana
sem skólinn tengist með beinum
hætti er óhætt að fullyrða að hann
er stærsta nýsköpunarsetur Íslands.
Allt áhugafólk um nýsköpun er vel-
komið á nýsköpunarmessuna kl.
16.00 í dag.
Háskóli Íslands – stærsta
nýsköpunarsetur landsins
Nýsköpun
Ágúst Hjörtur
Ingþórsson
forstöðumaður
Rannsóknaþjónustu
Háskóla Íslands
Er einhver leið til að skylda viðskipta- og verslunarfræði-
nemana okkar til að sjá heimildar-
myndina The Inside Job? Eða bara
alla þjóðina? Er kannski hægt að
sýna hana í staðinn fyrir Hring-
ekjuna á laugardagskvöldið? Því
jafn kristal tæra og aðgengilega
greiningu á aðdraganda hrunsins
er vart hægt að hugsa sér. Og hún
er skemmtileg í þokkabót.
Efnahagskerfi okkar er í ræsinu,
en við eigum erfitt með að útskýra
hvernig það gerðist nákvæmlega
– og kannski enn erfiðara með
að átta okkur á því hvernig við
komum okkur út úr þessari klípu.
Eitt er víst að ekki dugir að beita
sömu aðferðum og komu okkur
út í þetta. Í myndinni er varpað
skýru ljósi á það hvernig reglu-
verk bankakerfisins hefur hrunið
á undanförnum árum og áratugum,
hvernig eftirlitskerfið er komið
undir sömu sæng og peninga valdið
– og kannski ekki síst hvernig þessi
þróun heldur óhindruð áfram.
Margir af þeim sem voru ábyrgir
fyrir því hvernig fór, eru nú ein-
mitt komnir í áhrifamiklar stöður
í ríkisstjórn Baracks Obama.
Meira að segja litla Ísland
er tekið fyrir sem skólabókar-
dæmi um hvað gerðist í hnot-
skurn. Í upphafi myndarinnar
eru mjög athyglis verð viðtöl við
Andra Snæ Magnason rithöfund
og Gylfa Zoëga hagfræðing um
katastrófuna sem átti sér stað hér
á landi. Myndin The Inside Job
í Bíó Paradís er fullkomin mynd
fyrir þau okkar sem eru búin
að fá upp í kok af tali um banka-
hrun. Því hún drekkir ekki áhorf-
andanum í hagfræði bullinu sem
er oft notað til að þyrla upp ryki,
heldur útskýrir á mjög einfaldan
og aðgengi legan hátt hvernig við
vorum rænd, innanfrá.
The Inside Job
Bankahrun
Óskar
Jónasson
kvikmynda-
gerðarmaður
Jafn kristaltæra
og aðgengilega
greiningu á aðdraganda
hrunsins er vart hægt
að hugsa sér. Og hún er
skemmtileg í þokkabót.
Hver er hættan af sam-
starfi kirkju og skóla?
Ályktun mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar um að
meina kirkjunni aðgang að skól-
um felur í sér mikla stefnubreyt-
ingu. Hingað til hafa prestar
og djáknar heimsótt skólana í
margvíslegum tilgangi, í gleði
og sorg. Þær heimsóknir helg-
ast einkum af þrennu:
■ Kristindómurinn er nátengd-
ur sögu landsins og menningu
og því þarf að kynna börnunum
helstu þætti kristinnar trúar.
Hefðbundin trúarbragðafræðsla
hrekkur skammt til þess arna. Í
gegnum tíðina hafa þjónar kirkj-
unnar miðlað þeim arfi til barn-
anna.
■ Mikil og sterk söguleg tengsl
eru á milli kirkju og skóla. Lengi
vel annaðist kirkjan uppfræðslu
barna almennt í landinu, en
á síðari tímum hefur aðkoma
kirkjunnar jafnan verið mikil
að skólahaldi.
■ Skólayfirvöld hafa leitað til
kirkjunnar vegna þeirrar góðu
þjónustu sem kirkjan veitir.
Innan vébanda kirkjunnar starf-
ar fagfólk sem veitt getur mikil-
vægan stuðning, til dæmis þegar
áföll dynja á.
Það þarf sterk rök ef á að rjúfa
þessi tengsl. Eðlilegt er að gera
þá kröfu til þeirra sem halda
henni á lofti að benda á þann
skaða sem hlotist hefur af mik-
illi samvinnu kirkju og skóla í
gegnum tíðina. Ef hér er hætta
á ferðum hljóta afleiðingarn-
ar að blasa við þegar horft er á
íslenskt samfélag. Því er sjálf-
sagt að spyrja:
■ Hafa öfgafull trúarsam-
tök skotið hér rótum? Sú er
alls ekki raunin. Svo kallaðir
bókstafstrúar menn eru hverf-
andi hluti þjóðarinnar – ólíkt
því sem sjá má til dæmis vestan-
hafs. Boðun kirkjunnar hefur
miðlað umburðarlyndi í trúar-
legum efnum, sem hefur frem-
ur virkað sem mótvægi á öfgarn-
ar en jarðvegur fyrir þær.
■ Á vísindaleg hugsun erfitt
uppdráttar hérlendis? Sam-
kvæmt könnunum eru Íslending-
ar afar jákvæðir í garð vísinda,
og eru meðal efstu þjóða í þeim
efnum. Hér hafnar vart nokk-
ur maður þróunarkenningunni
ólíkt því sem er í Bandaríkjun-
um í því opinbera trúleysi sem
þar er staðfest í stjórnarskránni.
Aftur má greina að boðskap-
ur kirkjunnar er jákvæður og
byggir á samvinnu milli ólíkra
sviða lífsins fremur en átökum
þar á milli.
■ Búa aðrir trúarhópar eða trú-
leysingjar við ofsóknir hérlend-
is? Vissulega kunna menn að
svara þeirri spurningu með ólík-
um hætti en sé horft til löggjaf-
ar og stjórnarskrár verður ekki
séð að frelsi þeirra sé skert með
óeðlilegum hætti. Það takmark-
ast aðeins af þeim áhrifum sem
athafnafrelsið kann að hafa á
aðra, rétt eins og gildir almennt
í þessum efnum. Rík þátttaka
kirkjunnar í starfsemi skólanna
hefur fremur leitt til víðsýni á
þessu sviði sem öðrum.
Samfélagið verður fjölbreytt-
ara og menningin sækir áhrif
víða. Það breytir ekki þeirri
staðreynd að æða- og tauga-
kerfi íslensks samfélags teygir
sig aftur í aldirnar. Formæður
og forfeður barnanna okkar og
kennaranna lifðu og hrærðust
í kristinni trú. Þau lesa bækur,
sögur, ljóð og frásagnir, sem eru
afsprengi þeirrar menningar.
Hið sama má segja um lögin og
siðferðið og annað það sem gerir
menningu okkar að því sem hún
er – með kostum sínum og göll-
um.
Með ákvörðun sinni vill Mann-
réttindaráð Reykjavíkurborg-
ar rjúfa langa og farsæla hefð.
Hver er sá skaði sem hún vill
forða skólunum og menning-
unni frá?
Skóli og kirkja
Ása Kristín
Margeirsdóttir
grunnskólakennari
Formæður og forfeður barnanna okkar
og kennaranna lifðu og hrærðust í
kristinni trú. Þau lesa bækur, sögur,
ljóð og frásagnir, sem eru afsprengi þeirrar menn-
ingar.
Nýsköpunarstarf
innan Háskóla Ís-
lands er í miklum blóma.