Fréttablaðið - 19.11.2010, Blaðsíða 16

16 19. nóvember 2010 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Hvað var að gerast undir jökli fyrir gos?
K
le
tta
g
a
rð
a
r
K
ö
llu
n
a
rk
le
ttsve
g
u
r
Sæ
b
rau
t
Héðinsgat
a
Tolli vinnustofa, Héðinsgötu 2, 104 Reykjavík
V I N N U S T O F A
Ég verð með vinnustofu mína opna
almenningi hvern föstudag frá
kl. 14-18 fram að jólum.
Allir velkomnir.
Vísindatímaritið Nature
birti í vikunni rannsókn
hóps íslenskra og erlendra
vísindamanna á eldgos-
unum sem urðu í Eyjafjalla-
jökli á fyrri hluta þessa árs.
Forsíða ritsins, sem er eitt
það virtasta sinnar tegund-
ar, var lögð undir rannsókn-
ina. Seinna gosið sem hófst
um miðjan apríl raskaði
flugumferð í Evrópu dögum
saman. Rannsóknin leiðir í
ljós hvernig gosórói í jökl-
inum í ár hefur átt sér átján
ára undanfara neðanjarðar
kvikuhreyfinga og jarð-
hræringa.
„Hæg, oft samfelld, þensla og
landris eru algengir undanfarar
eldgosa í mjög virkum eldstöðv-
um með háa gostíðni,“ segir í
rannsókn á orsökum eldgosanna
í Eyjfjallajökli fyrr á þessu ári.
Sextán vísinda-
menn koma að
rannsókninni
en hana leiddu
Freysteinn Sig-
mundsson og
Sigrún Hreins-
dóttir, jarðeðlis-
fræðingar á
Jarðvísinda-
stofnun Háskól-
ans. „Mælingar
á jarðskorpu-
hreyfingum eru gagnlegar til að
meta kvikuhreyfingar neðanjarð-
ar, því þrýstibreytingar í rótum
eldstöðva valda mælanlegum til-
færslum á yfirborði jarðar.“
Nákvæmar mælingar á jarð-
skorpuhreyfingum í og við Eyja-
fjallajökul sýna fram á að eld-
gosið sem í apríl setti flugumferð
í Evrópu úr skorðum, með millj-
arðatilkostnaði, og undanfari
þess á Fimmvörðuhálsi, á sér um
18 ára aðdraganda í kvikuhreyf-
ingum neðanjarðar.
Freysteinn segir að með
nákvæmum GPS-landmælingum
og bylgjuvíxlmælingum úr
ratsjár gervitunglum hafi mátt
sýna tímaröð breytinga á jarð-
skorpunni með nokkurra milli-
metra nákvæmni. Með því að
vinna líkön úr gögnunum hafi svo
mátt teikna upp hvernig kvikan
hafi færst til og safnast upp inni
í eldfjallinu og „lagnakerfi“ þess
áður en til eldsumbrota kom.
Eldsumbrot fyrri tíma segir
Freysteinn að hafi verið tengd
kvikusöfnun á fjögurra til sex
kílómetra dýpi í lagnakerfi fjalls-
ins.
Aukna virkni segir Freysteinn
að hafi mátt merkja í bólgnun
Eyjafjallajökuls strax í byrjun
ársins, en þegar kom fram í mars
þandist fjallið út um allt að fimm
millímetra á dag.
Hinn 20. mars hófst svo
sprungugos á Fimmvörðuhálsi
sem stóð til 12. apríl og hinn 14.
apríl hófst svo eldgos úr toppgíg
Eyjafjallajökuls.
Rannsóknin sýnir að frá jan-
úar 2010 og fram til 20. mars,
þegar fyrra gosið hófst, mynd-
aðist um 50 milljón rúmmetra
kvikuinnskot undir austurhluta
Eyjafjallajökuls.
Alla jafna dregur úr þrýstingi
þegar gýs og eldfjöll „hjaðna“ á
ný, en fram kemur í rannsókn-
inni að sú hafi ekki verið raun-
in á meðan á fyrra gosinu stóð.
Af því er dregin sú ályktun að
kvikan hafi komið upp af miklu
dýpi.
Freysteinn segir einna mest
spennandi hafa verið við rann-
sóknina hvernig nákvæmlega
hafi verið hægt að mæla hreyf-
ingar fjallsins og hversu góða
mynd var hægt að draga upp af
lagnakerfi Eyjafjallajökuls. „Eitt
af því sem helst kom á óvart er
hversu lagnakerfið er flókið. Það
var ekki eitt aðalkvikuhólf virkt
í fjallinu og safnaði kviku í þessi
18 ár fyrir gosið, líkt og menn sjá
oft fyrir sér í líkönum fyrir virk-
ustu eldfjöll jarðar,“ segir hann
og kveður að fremur hafi verið
um að ræða tvö eða fleiri kviku-
innskot með ólíkar tegundir
hraunkviku.
Þegar gosið í toppgíg Eyja-
fjallajökuls hófst svo 14. apríl
seig fjallið saman vegna þrýsti-
falls í kvikugeymi grunnt undir
hájöklinum. Segir í rannsókn-
inni að samspil kvikuinnskotsins
undir austurhluta fjallsins, við
bergkviku sem fyrir var undir
miðju fjallinu virðist hafa hleypt
sprengigosinu af stað.
Komist er að þeirri niðurstöðu
í rannsókninni að hegðun Eyja-
fjallajökuls megi sennilega rekja
til þess að eldfjallið sé utan rek-
beltanna með kaldari innviði og
takmarkað magn kviku á grunnu
dýpi.
FREYSTEINN
SIGMUNDSSON
RANNSÓKNARMYNDIR Á myndinni til vinstri má sjá útlínur svæða á og við Eyjafjallajökul þar sem jarðhræringa og þrýstings varð
vart fyrir gosin í ár, en hægra megin sést kvikuinnskot sem myndaðist undir austurhluta jökulsins. MYND/NATURE
Eldsumbrotin áttu sér 18 ára aðdraganda
ELDGOS Í EYJAFJALLAJÖKLI Fram kemur í nýbirtri rannsókn á hegðun Eyjafjallajökuls fyrir og í eldsumbrotunum í ár að yfirfæra megi niðurstöðurnar á aðra heimshluta, svo
sem á gos sem varð í Karimskí-eldfjallinu á Kamtsjatka-skaga í austurhluta Rússlands árið 1996, en þar komu upp ólíkar tegundir kviku hvor á sínum stað í fjallinu.
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Eitt af því sem helst
kom á óvart er hversu
lagnakerfið er flókið.
FREYSTEINN SIGMUNDSSON
JARÐEÐLISFRÆÐINGUR
Óli Kristján
Ármannsson
olikr@frettabladid.is