19. júní - 19.06.1980, Blaðsíða 47

brandsson og Co. mundu nota í að
velja „Utsýnarstúlku ársins“. Ekki
veit ég hvort þessi lágkúrulega feg-
urðarkrafa kemur frá höfundum,
leikstjórum — eða bara frá hinum
almenna áhorfanda, sem hefur
fengið sína innrætingu um hvernig
kona eigi að líta út til að geta látið
sjá sig.
En einstaka sinnum sér maður
þessa kröfu gerða að aukaatriði. I
Svíþjóð sá ég einhverntíma stór-
kostlega uppfærslu á Faust, þar
sem Gretchen var ekki sú engil-
fagra vera sem hún oftast er, held-
ur stór rauðhærð brussa með
bólgnar vinnuhendur alþýðustúlk-
unnar — en hlaðin af snilld og út-
geislun góðs leikara. Allt leikritið
kom nær mér, með sinni stéttar-
skiptingu og miskunnarleysi aðals-
mannsins við lítilmagnann. Fyrir
nokkru sá ég reyndar þessa fegurð-
arreglu brotna hér í Þjóðleikhús-
inu. Var það í leikriti Ibsens um
„Máttarstólpa þjóðfélagsins“, og
leikstýrt af karlmanni meira að
segja.
Frænkan frá Ameríku, sem hefur
fundið frelsi sitt sem einstaklingur,
kemur og hrærir upp í dauflegri
lífstykkjaveröld heimalandsins.
Næstum alltaf sér maður þennan
spennuvald leikritsins leikinn af
undurfagurri konu, sem birtist
nærri því eins og vera frá öðrum
heimi. í þetta skiptið kom
Ameríkufarinn inn á sviðið, svo
sannarlega frá öðrum heimi — en
frá jarðneskum heimi, hún hreyfði
sig frjálslega hlaðin af lífsorku og
sjálfstæði — en nokkrum kílóum
þyngri en tískublöðin mundu hafa
fyrirskipað fyrir konu á hennar
aldri. Eg rétti mig upp í sætinu
frammi í sal og mér fannst þetta
svo hárrétt. Auðvitað leyfði þessi
kona sér að fitna ef hún bara kærði
sig um, hún var engum háð, ekki
stjórnað af einum né neinu. Leik-
' itið á enda var þessi prestasjón svo
heillandi og kyngimögnuð, að
maður trúði á ótrúlegustu liluti.
Svo kom gagnrýnin, í einni
þeirra stóð: „Kona með þetta útlit
hefði aldrei getað haft áhrif á líf
nokkurs manns.“
Staða kvenna í leiklist og list-
rænt gildi afreka þeirra, hlýtur að
haldast í hendur við stöðu kon-
unnar í þjóðfélaginu og hvers hún
er metin þar.
Það fer t. d. ekki á milli mála, að
það er erfiðari róður fyrir konu í
leikstjórn en karlmenn. En það er
hreint ekki auðvelt að útskýra i
hverju munurinn er fólginn. Við
fáum sömu laun og karlmenn, svo
ekki er hægt að benda á tölur (en
það er alltaf svo þægilegt). Og við
fáum auðvitað sama tíma og þeir
til að koma sýningunum upp — og
freistumst þar af leiðandi, einstaka
sinnum, til að koma okkur upp
fljótlegustu aðferðunum við að fá
fólk til að vinna að sýningunni. Við
vitum, að það er ekki mjög árang-
ursríkt fyrir okkur að sitja frammi í
sal og belja fyrirskipanir til leikara
og tæknimanna — við fáum bara
umburðalyndis bros og ekkert ger-
ist — vegna þess að allt karlkyns í
kringum okkur krefst þess að við
séum dálítið hjálparvana og
sjarmerandi.
Það er skammarlegt að segja frá
því, en maður stendur sig að því að
setja upp svolítið varnarlaust bros,
gera augun rök og biðja lágum
rórni „um obbolítið hærri pall
hægra megin á sviðinu.“ Vitandi
að allt gengur smurt, á meðan allir
trúa því, að þeir séu að hjálpa
stelpugreyinu.
En hvað um það, einhvern veg-
inn trúi ég því, og mér finnst þessir
hlutir vera að fikra sig í rétta átt.
Mjög hæfar konur hafa komið
fram og sýnt og sannað, að þær geta
skrifað góð leikrit. Leikstjórum úr
hópi kvenna hefur fjölgað og þær
hafa staðið sig svo vel, að þær hafa
komið jafnvel verstu friggadellun-
um í leikhúsinu til að trúa því, að til
að stjórna leikriti þurfi kannski
ekki alveg nauðsynlega að hafa
tippi.
Og fyrst og fremst, það sem gerir
mann bjartsýnan á þessi mál er
það, að konur í kringum mann í
þjóðfélaginu eru farnar að þora að
brjótast út úr klissjuforminu og
vera þær sjálfar — og með því einu
verða kvenpersónur leiksviðsins
safaríkari og áhugaverðari.
45