19. júní - 19.06.2000, Blaðsíða 6

bundin af hefðbundnum kyn-
ímyndum og eru í mun betra
innra jafnvægi."
Tilhneigingin til að gera Irtið úr
uppeldis- og umönnunarhæfileik-
um karla gegnsýrir þjóðarsálina.
Þegar Gallup kannaði það
alþjóðlega fyrir nokkrum árum
hvaða eiginleika fólk teldi hæfa
kynjunum, þá komu Islendingar
þjóða best út hvað það varðar
að líta svo á að eiginleikar væru
ekki kynbundnir heldur einstak-
lingsbundnir Þeir eiginleikar sem
erlendis voru tengdír karl-
mennsku t.d. voru hér taldir kyn-
hlutlausir En það voru þrír eigin-
leikar sem skáru sig úr hvað það
varðar að meira en helmingur
svarenda taldi þá hæfa öðru kyn-
inu frekar en hinu. Eiginleikarnir
voru þolinmæði, tilfinningasemi
og umhyggjusemi.
Og það var alveg klárt í hugum
Islendinga að þetta eru fyrst og
fremst kvenlegir eiginleikar.
Umhyggjusemi hæfir ekki körlum.
Samfara stórsókn kvenna inn á
vinnumarkaðinn, í menntun, í
stjórnmál og félagslíf hafa þeir
eiginleikar sem áður voru bundn-
ir körlum (metnaðargirni t.d.)
orðið kynhlutlausir Efnislegar for-
sendur þess að líta svo á að körl-
um væri metnaðargirnin eðlis-
lægari en konum voru brostnar
Menn sáu metnaðargjarnar
konur og þær hættu ekkert að
vera konur En alls staðar þar sem
tilfinningasemin býr þar sem þol-
inmæðin og umhyggjusemin ríkja,
þar eru konur en ekki karlar
Karlar eru ekki heima í fæðing-
arorlofi. Þeir eru ekki vinnandi á
leikskólunum, þeim fækkar í hópi
kennara og þeim fækkar í hópi
þeirra sem læra hjúkrunarfræði í
Háskólanum, svo dæmi séu tekin.
Þess vegna hef ég ákaflega litla
trú á að hér verði einhverju
breytt með tilvísunum til gamal-
dags viðhorfa og nauðsynjar við-
horfsbreytinga. Það er að vísu
alveg rétt að gömul viðhorf og
gamlar hugmyndir geta lifað lengi
eftir að efnislegar forsendur
þeirra og uppsprettur eru gjör-
breyttar Þannig er það bara ekki
í þessu tilfelli. Þetta er bara alveg
rétt hjá atvinnurekendum og
stjórnendum, konur eru óörugg-
ari starfskraftur
Hér má til dæmis nefna að í
Lífskjarakönnun 1988 kom fram
að 226 konur en aðeins 3 karlar
sögðu starfshlé hafa orðið vegna
umönnunar eða uppeldis eigin
barna, ríflega 50% kvenna sem
áttu barn yngra en 12 ára tóku
sér frí þegar barnið veiktist en vel
innan við 10% karla, (um 26%
skiptast á) og loks má nefna að
þeir sem sögðust vilja vinna leng-
ur en þeir gerðu voru spurðir
um ástæðu þess að þeir gerðu
það ekki. 22% kvenna sögðu það
vera vegna barna, 2,4% karla
nefndu þá ástæðu.
Svo lengi sem atvinnurekendur
geta með réttu litið svo á að
kona sé óöruggari starfskraftur
en karl munum við búa við kyn-
bundinn launamun. Eina leiðin út
er að breyta þessum efnislegu
forsendum.
Tvær leiðir voru hugsanlegar
að því markmiði. Annars vegar sú
leið sem konurtil dæmis íaustur-
hluta Þýskalands hafa unnvörp-
um „valið" til þess að fá vinnu.
Þær láta taka sig úr sambandi og
sýna væntanlegum atvinnurek-
endum vottorð um að þær geti
ekki átt börn. I sumum hlutum
Austur-Þýskalands er það um
þriðjungur kvenna á aldrinum
20-30 ára sem til þessa ráðs
hefur gripið.
Þetta hefði alveg getað gerst
hérlendis. En til allrar hamingju
fórum við aðra leið, þá leið að
auka og bæta tengsl karla við
börn og heimili með nýjum
lögum um fæðingar- og foreldr-
aorlof. Meðal þess sem með því
vinnst er:
1) Börnin verða nánari tveimur
einstaklingum sem eykur
traust þeirra og sjálfsöryggi
2) Feðurkynnast nýjum hliðum á
sjálfum sér og breikka mögu-
leika sína
3) Kynin kynnast betur aðstæð-
um hvors annars
4) Karlar verða jafn óöruggt
vinnuafl og konur
Karlar nýta fæöingarorlof
En auðvitað vaknar spumingin
hvort þetta muni í raun verða
svo jákvætt. Munu karlar í alvöru
nýta sér möguleika sína og mun
þetta hafa þau áhrif að staða
kynjanna á vinnumarkaði og á
heimilum jafnist?
Eg held það. Ef sérstaklega er
tekið upp hvort karlar muni
nýta sér möguleikann, þá held
ég að það sé ekki vafamál að
þeir muni gera það. Fyrir þrem
árum kannaði Gallup fyrir tíma-
ritið Heimsmynd hver væri
afstaða karla til þess að taka
þriggja mánaða fæðingarorlof
sem ekki skerti möguleika
móður 87,5% karlanna sögðust
myndu nýta sér það að hluta
eða öllu leyti.
Norðmenn tóku upp sérstak-
an feðramánuð árið 1993.
Tveimur árum síðar var reynsla
þeirra þessi:
1) 78% þeirra sem höfðu rétt til
töku orlofsins nýttu sér það.
Tveimur árum fyrir setningu
laga um feðramánuð nýttu
2% norskra feðra sér ein-
hvern hluta sameiginlegs
orlofs,
2) Svo til allir feður eru ánægðir
með þessa reynslu og sama
gildir um maka þeirra og vini.
3) Svo til enginn karl lítur á þetta
sem þvingun, 97% þeirra sem
nýttu sér möguleikann sögðu
mikilvæga ástæðu fyrir því
vera þá að þeir vildu sjálfir
vera heima.
4) Fleiri og fleiri feður nýta sér
einhvern hluta þess orlofs
sem má skipta milli foreldra.
Árið 1987 nýttu 3,6% feðra
sér einhvern hluta sameigin-
legs orlofs. Árið 1997 var
hlutfall þeirra komið í 12,7%.
5) Helmingur þeirra sem nýtt
hafa sér feðramánuðinn segj-
ast stefna að því að taka jafn
langan tíma næst en 47%
stefna að því að taka lengri
tíma.
6) Þeir sem hafa nýtt sér pabba-
mánuðinn eru virkari við
heimilisstörfin en þeir sem
ekki hafa gert það.
Raunar er það þannig að allar
athuganir sem ég þekki til á
reynslu, viðhorfum og hegðun
karla sem af einhverjum ástæð-
um hafa verið virkir við uppeldi
og umönnun eigin barna benda í
sömu átt. Þeim Ifkar þetta vel og
vilja halda áfram.
Hér má til dæmis nefna athug-
anir Hollendingsins Vincent
Duindams á feðrum sem höfðu
minnkað verulega vinnu sína eftir
fæðinguna til að geta verið virkir
þátttakendur Þegar hann sneri
aftur til þeirra fimm árum síðar
kom í Ijós að enn voru langflest-
ir þeirra í sömu stöðu, þeir unnu
minna en kynbræður þeirra
flestir til að geta verið meira
með börnum sínum.
Styrkir fjölskyldubönd
I allri þeirri umræðu sem verið
hefur um áfengis- og eiturlyfja-
neyslu unglinga, afbrot þeirra og
óheppilega hegðun, hafa þeir sem
rannsakað hafa málin aftur og
aftur bent á að mikilvægasti þátt-
urinn til að koma í veg fýrir að
unglingar lendi á glapstigum sé að
fjölskylduböndin séu traust. Eg
held að það séu allar ástæður til
að halda að nýju lögin um fæð-
ingar- og foreldraorlof muni mjög
styrkja þau bönd. Bæði munu þau
Ijóslega auka og efla tengsl karla
við börn og heimili og þau munu
að öllum Ii1<indum einnig bæta
tengsl og samskipti foreldranna.
Ein ástæðan er sú að kona með
eiginmann sem tekur fullan þátt
er einfaldlega ánægðari en sú
sem býr við það að álitið sé eðli-
legt og sjálfsagt að hún taki
megnið af heimilisstörfunum.
Konur munu líka deila þeirri
reynslu með körlum að vera ekki
fyrst til að sjá alla merkisatburði í
lífi barnsins, þegar farið er að
brosa, skríða, ganga og svo fram-
vegis. Þær munu lika upplifa það
(stundum) að vera foreldri
númer tvö þegar þarf að hjálpa
og hugga. Og karlar munu raun-
verulega átta sig á að heimilis- og
umhyggjustörf eru tímafrek og
oft á tíðum bæði erfið og leiðin-
leg. En það þarf samt að vinna
verkin. Þannig mun þetta hafa í
för með sér aukinn skilning kynj-
anna á aðstæðum hvors annars.
Og auknum skilningi fylgir aukin
samkennd.
Ég held að það hafi verulega
birt yfir íslensku samfélagi þegar
þessi lög voru samþykkt. ■
6